Estrogeny normy – nadmiar i niedobór. Jak interpretować wynik badania hormonu u kobiet i mężczyzn?

Estrogeny to grupa hormonów steroidowych, które regulują cykl miesiączkowy, płodność i metabolizm zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. W tym artykule dowiesz się, jakie funkcje pełnią estrogeny, kiedy warto badać ich poziom oraz jakie są normy laboratoryjne dla estradiolu, estriolu i estronu.

Spis treści:

• Estrogeny: jakie pełnią funkcje? Rola estrogenu w organizmie
• Estrogen – objawy i skutki nadmiaru
• Kiedy należy wykonać badanie poziomu estrogenu?
• Normy estrogenów u kobiet i mężczyzn
• Jak produkty spożywcze wpływają na poziom estrogenów?
• Jak podnieść zbyt niski poziom estrogenów?
• Poziom estrogenu w ciąży – jaki powinien być właściwy?
• Estrogen u mężczyzn. Jakie skutki niesie nadmiar hormonu?
• Jak przygotować się do badania estrogenów?

Najważniejsze wnioski

1. Estrogeny pełnią kluczową rolę w organizmie kobiet i mężczyzn. Regulują cykl miesiączkowy, płodność, metabolizm, funkcje mózgu i kości, a ich niedobór lub nadmiar prowadzi do licznych zaburzeń zdrowotnych. 

2. Badanie poziomu estrogenów jest istotne w diagnostyce niepłodności, zaburzeń miesiączkowania i objawów menopauzy. U mężczyzn wykonuje się je m.in. przy ginekomastii lub podejrzeniu zaburzeń hormonalnych. 

3. Prawidłowe normy estrogenów różnią się w zależności od płci, fazy cyklu i wieku – np. estradiol u kobiet w okresie owulacji wynosi 130–370 pg/ml, a po menopauzie <10 pg/ml.

4. Na poziom estrogenów wpływa dieta, masa ciała i styl życia – np. fitoestrogeny w soi i siemieniu lnianym mogą go podnosić. Zarówno niski, jak i wysoki poziom estrogenu należy leczyć pod kontrolą lekarza, najlepiej na podstawie badań hormonalnych. 

Estrogeny: jakie pełnią funkcje? Rola estrogenu w organizmie

Estrogeny to grupa hormonów steroidowych (estradiol, estron, estriol), które pełnią kluczową rolę w organizmie kobiety m.in. [1]:

• regulują cykl miesiączkowy, 
• odpowiadają za dojrzewanie płciowe, 
• utrzymanie płodności, 

A także wpływają na układ kostny, sercowo-naczyniowy, metabolizm i nastrój. 

Główny przedstawiciel estrogenów to estradiol.

Produkowany jest głównie w jajnikach, ale także w nadnerczach, łożysku oraz w niewielkich ilościach w tkance tłuszczowej. Estrogeny występują również u mężczyzn, gdzie pełnią funkcje wspierające płodność i metabolizm kości, choć ich poziom jest znacznie niższy [2].

Estrogeny są hormonami produkowanymi głównie przez [3]:

• jajniki – szczególnie w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego,
• łożysko – podczas ciąży, gdzie estriol i estradiol są syntetyzowane w bardzo dużych ilościach,
• nadnercza – które wytwarzają niewielkie ilości estrogenów zarówno u kobiet, jak i mężczyzn,
• tkanka tłuszczowa – która przekształca androgeny w estrogeny, szczególnie istotna po menopauzie, gdy jajniki przestają produkować hormony.

Estrogeny odpowiadają za [1,4]:

• rozwój drugorzędowych cech płciowych u kobiet – m.in. rozwój piersi, poszerzenie bioder, dojrzewanie pochwy i macicy,
• regulację cyklu miesiączkowego – przez wpływ na wzrost endometrium w fazie folikularnej oraz indukcję owulacji poprzez stymulację przysadki do wydzielania LH,
• utrzymanie płodności – odpowiednie stężenie estradiolu we krwi warunkuje prawidłową owulację oraz przygotowanie macicy do implantacji zarodka,
• funkcjonowanie układu kostnego – estrogeny zapobiegają nadmiernej resorpcji, kości, a ich niski poziom po menopauzie jest jedną z głównych przyczyn osteoporozy 
• metabolizm lipidów – wpływają korzystnie na poziom cholesterolu HDL, 
• funkcje mózgu i nastrój – oddziałują na receptory w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływając na pamięć, sen, nastrój i termoregulację (co tłumaczy uderzenia gorąca w menopauzie),
• funkcje skóry i pochwy – poprawiają elastyczność skóry, nawilżają błony śluzowe i wspierają mikroflorę pochwy.

Estrogen – objawy i skutki nadmiaru

Nadmiar estrogenów (hiperestrogenizm) objawia się m.in. poprzez: [1]

• nieregularne cykle miesiączkowe – z powodu zaburzonej owulacji i nadmiernej proliferacji endometrium,
• obfite miesiączki lub krwawienia międzymiesiączkowe,
• uczucie napięcia i bólu piersi – wynikające z pobudzenia tkanki gruczołowej,
• zatrzymanie wody w organizmie – prowadzące do obrzęków (szczególnie nóg, dłoni i twarzy),
• nadciśnienie tętnicze
• spadek libido i suchość pochwy – pomimo wysokiego stężenia estradiolu,
• zmiany skórne – trądzik hormonalny, przebarwienia 
• wzdęcia, bóle głowy, huśtawki nastroju – przypominające zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS),

Wysoki estradiol bez równowagi z progesteronem może prowadzić do dominacji estrogenowej, która objawia się nie tylko fizycznie, ale i psychicznie – jako rozdrażnienie, chroniczne zmęczenie czy bezsenność.

Z kolei objawy nadmiaru estrogenów u mężczyzn to [1]: 

• ginekomastia – powiększenie gruczołów piersiowych, często z bolesnością i uczuciem napięcia,
• obniżone libido i zaburzenia erekcji,
• przyrost tkanki tłuszczowej (szczególnie tłuszczowy typ sylwetki w okolicy brzucha i piersi),
• zahamowanie spermatogenezy i obniżona płodność – wysoki poziom estrogenu może hamować wydzielanie LH i FSH z przysadki mózgowej,
• wahania nastroju, drażliwość – zaburzenia równowagi testosteron–estradiol wpływają na neuroprzekaźniki.
  

Warto zaznaczyć, że estrogeny są odpowiedzialne za wiele istotnych funkcji w męskim organizmie, jednak powinny być obecne tylko w niewielkich ilościach. 

U mężczyzn estrogeny są produkowane głównie przez przekształcanie androgenów w tkance tłuszczowej (przy udziale aromatazy), dlatego otyłość może znacznie zwiększyć ich poziom we krwi.

Twoja waga wskazuje na otyłość? Nie zwlekaj i zgłoś się do dietetyka z zespołu Dietetyki #NieNaŻarty! Ułożymy dla Ciebie jadłospis, który skutecznie zredukuje Twoją masę ciała. Zadbasz o swoje zdrowie, samopoczucie, przy czym będziesz jeść same smaczne posiłki. Nasze diety są 3 – szybkie, smaczne i skuteczne! 

Kiedy należy wykonać badanie poziomu estrogenu?

Badanie poziomu estrogenu, a najczęściej estradiolu, wykonuje się w diagnostyce zaburzeń hormonalnych u kobiet i mężczyzn – przy podejrzeniu niedoboru, nadmiaru lub braku równowagi hormonalnej. 

Wskazania obejmują m.in. 

• niepłodność, 
• nieregularne miesiączki, 
• objawy menopauzy, 
• ginekomastię  
• zaburzenia dojrzewania płciowego

Poziom estrogenów we krwi powinien być kontrolowany, gdy pojawiają się objawy wskazujące na niedobór estrogenów (np. u kobiet po 35. roku życia z zaburzeniami miesiączkowania) lub nadmiar hormonów (np. w przypadku obfitych krwawień, bolesności piersi, niepłodności).

Najczęstsze wskazania do badania poziomu estrogenów [1,2,3]:

• Zaburzenia cyklu miesiączkowego – nieregularne lub brak miesiączek, plamienia, 
• Podejrzenie braku owulacji – np. w przypadku problemów z zajściem w ciążę, cyklów bezowulacyjnych,
• Niepłodność – zarówno u kobiet (ocena rezerwy jajnikowej), jak i u mężczyzn (gdy podejrzewa się zaburzenia hormonalne),
• Wczesne lub opóźnione dojrzewanie – badanie poziomu estrogenów u dzieci z zaburzeniami rozwoju płciowego,
• Objawy menopauzy – uderzenia gorąca, bezsenność, drażliwość, suchość pochwy, spadek libido,
• Ginekomastia u mężczyzn – podejrzenie nadmiernego poziomu estrogenów u mężczyzn (m.in. przy otyłości),
• Monitorowanie terapii hormonalnej – m.in. HTZ, antykoncepcji hormonalnej, leczenia niepłodności,
• Podejrzenie guzów hormonalnie czynnych – np. guzy jajnika, nadnercza, przysadki mózgowej produkujące estrogeny,
• Diagnostyka wtórnego braku miesiączki – np. po intensywnym wysiłku, zaburzeniach odżywiania, chorobach tarczycy lub przysadki
  

W przypadku kobiet niebędących w ciąży poziom estradiolu zmienia się wraz z fazą cyklu miesiączkowego, dlatego lekarz powinien precyzyjnie określić dzień wykonania badania. Zazwyczaj próbkę pobiera się w fazie folikularnej, najczęściej między 2. a 5. dniem cyklu, licząc od pierwszego dnia krwawienia. 

Normy estrogenów u kobiet i mężczyzn

Normy estrogenów – przede wszystkim estradiolu – zależą od płci, wieku, fazy cyklu miesiączkowego oraz stanu fizjologicznego, jak np. menopauza czy ciąża. 

Prawidłowy poziom estradiolu u kobiet w wieku rozrodczym może wynosić od 30 do nawet 370 pg/ml, natomiast u mężczyzn – średnio 11–50 pg/ml. Wartości te mogą różnić się w zależności od metody oznaczenia w laboratorium i momentu cyklu [3].

Normy na estrogeny dla kobiet i mężczyzn są odmienne!

Estradiol to najaktywniejszy hormon estrogenowy i główny wskaźnik poziomu estrogenów we krwi.  Każde laboratorium powinno podać normy referencyjne zgodnie z fazą cyklu lub wiekiem pacjentki/pacjenta (tzw. normy laboratoryjne)

U kobiet normy są ściśle zależne od fazy cyklu miesiączkowego. Poziom estradiolu waha się w ciągu miesiąca, osiągając najwyższe wartości tuż przed owulacją:

Normy estradiolu u kobiet (niebędących w ciąży) [3]. 

• Faza folikularna (1–14 dzień cyklu): 30–120 pg/ml
• Okres okołoowulacyjny (13–15 dzień): 130–370 pg/ml
• Faza lutealna (15–28 dzień): 70–250 pg/ml
• Po menopauzie: <10  pg/ml

Przykład: kobieta 40-letnia w fazie owulacyjnej powinna mieć poziom estradiolu ok. 150–300 pg/ml, a po menopauzie – już poniżej 10 pg/ml.

W przypadku kobiet niebędących w ciąży poziom zmienia się dynamicznie i zawsze powinien być interpretowany z uwzględnieniem dnia cyklu i współistniejących wyników (FSH, LH, progesteron)

Normy estradiolu u mężczyzn

U mężczyzn estrogeny są produkowane głównie w jądrach i nadnerczach. Prawidłowy poziom estradiolu mieści się zazwyczaj w przedziale: 10–40 pg/ml.

 Dla porównania: kobieta w okresie owulacji może mieć ponad 300 pg/ml.

Normy estronu i estriolu

Poza estradiolem bada się też inne hormony steroidowe z grupy estrogenów [3]:

• Estron (E1): – norma 17–200 pg/ml w okresie rozrodczym, a po menopauzie 7–40
• Estriol (E3): norma poniżej 80 ng/l

Jak produkty spożywcze wpływają na poziom estrogenów?

Dieta hormonalna ma tu znaczenie. Niektóre produkty spożywcze mogą wpływać na poziom estrogenów we krwi np. soja – zarówno poprzez dostarczanie naturalnych fitoestrogenów, jak i wpływ na metabolizm oraz magazynowanie estrogenów w tkance tłuszczowej. 

Produkty, które mogą podnosić poziom estrogenów [5]:

• Soja i jej przetwory (tofu, mleko sojowe, tempeh) – zawierają izoflawony będące fitoestrogenami, które wykazują podobieństwo strukturalne do ludzkiego estradiolu i mogą łączyć się z receptorami estrogenowymi.
• Piwo i chmiel (alkohol) – chmiel zawiera 8-prenylonaryngeninę, silny fitoestrogen o wysokim powinowactwie do receptorów estrogenowych.
• Ciecierzyca, soczewica, siemię lniane, pestki dyni – naturalne źródła lignanów i izoflawonów wpływających na równowagę hormonalną.

Badania wykazały, że Twoje estrogeny są za niskie? Czas je zwiększyć! Dieta online od dietetyka po studiach to idealne rozwiązanie, aby poprawić swoje nawyki żywieniowe i zadbać o zdrowie. Nie zwlekaj i zgłoś się już dziś! 

Jak podnieść zbyt niski poziom estrogenów?

Sposoby podniesienia stężenia estrogenów obejmują zarówno leczenie hormonalne, jak i naturalne wsparcie poprzez styl życia i dietę

Jednym z głównych sposobów jest terapia hormonalna (HRT lub HTZ – hormonalna terapia zastępcza). Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia niskiego poziomu estrogenów u kobiet w okresie pomenopauzalnym lub z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników (POI).

Stosuje się estradiol w postaci doustnej, przezskórnej (plaster) lub dopochwowej [1].
Terapia wymaga dokładnej diagnostyki i kontroli poziomu hormonów we krwi – głównie estradiolu, FSH, LH i progesteronu. 

Istotne jest również wsparcie dietetyczne np.:

• Spożywanie produktów zawierających naturalne fitoestrogeny, głównie produkty roślinne: soja, siemię lniane, pestki słonecznika, sezam, ciecierzyca, soczewica.
• Zdrowe tłuszcze (omega-3 i omega-6) wspierają produkcję hormonów steroidowych – np. oliwa z oliwek, awokado, tłuste ryby.
• Wapń i witamina D – niedobór estrogenu obniża gęstość kości, dlatego warto zadbać o kości wraz z poziomem estrogenów.
• Regularne, zbilansowane posiłki – zaburzenia odżywiania i niska masa ciała (BMI <18) obniżają aktywność osi przysadka–jajnik.

Ważna jest również aktywność fizyczna, ale z umiarem. Zbyt intensywny wysiłek (np. u biegaczek długodystansowych, zawodniczek sportów walki) może prowadzić do spadku poziomu estrogenów i zaniku miesiączki (zespół triady sportsmenek, ang. RED-s). 

Poziom estrogenu w ciąży – jaki powinien być właściwy?

W czasie ciąży poziom estrogenów – głównie estriolu (E3), ale też estradiolu i estronu – wzrasta nawet kilkukrotnie, osiągając najwyższe wartości w III trymestrze. Właściwy poziom estrogenów jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju płodu, funkcji łożyska i przygotowania macicy do porodu. 

Poziom estriolu w surowicy u kobiet ciężarnych może wynosić:

• I trymestr: poniżej 2,5 ng/ml
• II trymestr: poniżej 9,6 ng/ml
• III trymestr: poniżej 14,6 ng/ml

Norma estradiolu w fazie folikularnej

W fazie folikularnej cyklu miesiączkowego poziom estradiolu zwykle mieści się w przedziale: 30–120 pg/ml

Norma na estradiol może różnić się w zależności od dnia cyklu, wieku pacjentki i aktywności hormonalnej jajników. Co istotne każde laboratorium może mieć własne normy oraz korzystać z różnych jednostek. 

Specjalizujemy się w układaniu diet dla kobiet w ciąży. Dieta online od #NieNaŻartych wesprze prawidłowy rozwój Twojego dziecka jak i Twoje zdrowie. Dodatkowo rozpiszemy wskazaną suplementację, aby zapobiec wszelkim niedoborom! 

Norma estradiolu w połowie cyklu

W połowie cyklu miesiączkowego, tuż przed owulacją, poziom estradiolu gwałtownie rośnie i zwykle wynosi: 130–370 pg/ml

Norma na estradiol może różnić się w zależności od dnia cyklu, wieku pacjentki i aktywności hormonalnej jajników. Co istotne każde laboratorium może mieć własne normy oraz korzystać z różnych jednostek. 

Norma estradiolu w fazie lutealnej

W fazie lutealnej cyklu miesiączkowego stężenie estradiolu utrzymuje się zwykle w granicach: 70–250 pg/ml

Norma na estradiol może różnić się w zależności od dnia cyklu, wieku pacjentki i aktywności hormonalnej jajników. Co istotne każde laboratorium może mieć własne normy oraz korzystać z różnych jednostek. 

Norma estradiolu po menopauzie

Po menopauzie stężenie estradiolu u kobiet spada do wartości: <10  pg/m

I utrzymuje się na niskim, stabilnym poziomie. Zanik aktywności jajników powoduje, że organizm produkuje jedynie niewielkie ilości estrogenu, głównie w tkance tłuszczowej.

Normy estradiolu u kobiet (niebędących w ciąży) – tabela

Norma estriolu w fazie folikularnej

W fazie folikularnej poziom estriolu u kobiet niebędących w ciąży wynosi zazwyczaj <0,1 ng/ml 

i pozostaje na bardzo niskim poziomie. Estriol nie bierze udziału w regulacji cyklu miesiączkowego, dlatego nie jest rutynowo oznaczany. To estrogen produkowany głównie przez łożysko, dlatego jego oznaczenie ma znaczenie diagnostyczne niemal wyłącznie w czasie ciąży. W diagnostyce kobiet nieciężarnych estriol odgrywa marginalną rolę.

Norma estronu u kobiet

U kobiet w wieku rozrodczym norma estronu (E1) mieści się zazwyczaj w zakresie: 17–200 pg/ml

A po menopauzie spada do 10–50 pg/ml. Estron jest dominującym estrogenem po menopauzie i produkowany jest głównie w tkance tłuszczowej. 

Norma estradiolu u mężczyzn

Prawidłowy poziom estradiolu u mężczyzn wynosi zazwyczaj: 10–40 pg/ml. 

Hormon ten powstaje głównie w wyniku konwersji testosteronu w tkance tłuszczowej i nadnerczach. 

Norma estronu u mężczyzn

U zdrowych mężczyzn poziom estronu (E1) powinien mieścić się w zakresie: 10–60 pg/ml. 

Estron powstaje głównie w wyniku aromatyzacji androgenów w tkance tłuszczowej i nadnerczach.

Norma estriolu u mężczyzn

U mężczyzn poziom estriolu (E3) jest bardzo niski – zwykle <0,18 ng/ml – i nie pełni istotnej roli fizjologicznej. Estriol jest estrogenem typowym dla ciąży, a u mężczyzn jego obecność ma ograniczone znaczenie diagnostyczne.

Estrogen u mężczyzn. Jakie skutki niesie nadmiar hormonu?

Nadmiar estrogenów u mężczyzn może prowadzić do wielu negatywnych skutków np. ginekomastii. Zbyt wysoki poziom estradiolu i estronu zaburza równowagę hormonalną i negatywnie wpływa na zdrowie metaboliczne 

Do skutków nadmiaru estrogenu u mężczyzn należą [1,6]:

• ginekomastia (powiększenie gruczołu piersiowego),
• zmniejszenie masy mięśniowej i zwiększenie tkanki tłuszczowej,
• zaburzenia libido i erekcji,
• niepłodność spowodowana zahamowaniem spermatogenezy,
• wahania nastroju, obniżenie energii, objawy depresyjne,

Przyczyny podwyższonego poziomu estrogenów u mężczyzn to m.in. [6]: 

• otyłość (nadmiar aromatazy w tkance tłuszczowej),
• choroby wątroby, 
• nowotwory jąder i nadnerczy, 
• nadczynność tarczycy 

Jak przygotować się do badania estrogenów?

Aby wynik badania poziomu estrogenów był wiarygodny, należy wykonać je rano, na czczo, najlepiej między 7:00 a 10:00. W przypadku kobiet bardzo ważne jest również określenie fazy cyklu miesiączkowego, ponieważ poziom estradiolu znacząco się wówczas zmienia. 

Zasady przygotowania do badania poziomu estrogenów:

• Z rana na czczo, co oznacza minimum 8–12 godzin bez jedzenia i picia (z wyjątkiem wody).
• Unikaj intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem 
• Znajomość dnia cyklu miesiączkowego – oznaczenie estradiolu najlepiej wykonać między 3. a 5. dniem cyklu (faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inaczej.
• Jeśli pacjentka przyjmuje leki hormonalne (np. antykoncepcję lub HTZ), należy poinformować o tym lekarza lub diagnostę laboratoryjnego – może to wpłynąć na wynik badania.

Niektóre laboratoria proszą o wypełnienie ankiety dotyczącej stanu zdrowia, cyklu miesiączkowego i leków – warto mieć te informacje przygotowane.

Podsumowanie

Estrogeny to grupa hormonów steroidowych, które odgrywają kluczową rolę w regulacji cyklu miesiączkowego, płodności, metabolizmie oraz rozwoju cech płciowych u kobiet i mężczyzn. Ich stężenie zmienia się w zależności od fazy cyklu, wieku i stanu fizjologicznego (np. menopauzy, ciąży).

Zarówno niedobór, jak i nadmiar estrogenów może prowadzić do poważnych zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, dlatego warto regularnie badać poziom estradiolu i innych estrogenów, zwłaszcza przy niepokojących objawach.

Diagnostyka hormonalna powinna uwzględniać dzień cyklu, przyjmowane leki i styl życia pacjentki lub pacjenta. Wpływ na poziom estrogenów mają także dieta czy masa ciała. Wczesne wykrycie zaburzeń poziomu estrogenu we krwi zwiększa szanse na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia.

Piśmiennictwo:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538260/
2. Hamilton KJ, Hewitt SC, Arao Y, Korach KS. Estrogen Hormone Biology. Curr Top Dev Biol. 2017;125:109-146. doi: 10.1016/bs.ctdb.2016.12.005. Epub 2017 Feb 3. PMID: 28527569; PMCID: PMC6206851.
3. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/171848,estrogeny
4. Yu Z, Jiao Y, Zhao Y, Gu W. Level of Estrogen in Females-The Different Impacts at Different Life Stages. J Pers Med. 2022 Dec 2;12(12):1995. doi: 10.3390/jpm12121995. PMID: 36556216; PMCID: PMC9781566.
5. Rong H, Boterberg T, Maubach J, Stove C, Depypere H, Van Slambrouck S, Serreyn R, De Keukeleire D, Mareel M, Bracke M. 8-Prenylnaringenin, the phytoestrogen in hops and beer, upregulates the function of the E-cadherin/catenin complex in human mammary carcinoma cells. Eur J Cell Biol. 2001 Sep;80(9):580-5. doi: 10.1078/0171-9335-00190. PMID: 11675933.
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278933/