
Suplementy dla kobiet w ciąży
Ciąża to stan, który wymaga odpowiedniego żywienia, ale również suplementacji. Zapotrzebowanie na poszczególne witaminy i składniki mineralne wzrasta znacząco, przez co bardzo ciężko spełnić zapotrzebowanie wyłącznie z dietą. Z pomocą przychodzą suplementy dla kobiet w ciąży. Tylko które wybrać? Tego się tutaj dowiesz!
Spis treści:
- Suplementy dla kobiet – czy faktycznie są niezbędne?
- Kompleks witamin dla kobiet to dobry pomysł?
- Witaminy dla kobiet w ciąży
- Witaminy (suplementy) dla kobiet karmiących po porodzie
- Witaminy dla kobiet w ciąży ranking
- Witaminy (suplementy) dla kobiet planujących ciąże ranking
- Często zadawane pytania dotyczące suplementacji witamin w ciąży
Suplementy dla kobiet – czy faktycznie są niezbędne?
Suplementy dla kobiet – czy faktycznie są niezbędne? Z pewnością suplementacja tą jedną witaminą jest niezbędna, a jest nią witamina D3, której w Polsce bardzo dużo osób ma niedobory. W przypadku innych witamin czy też suplementów diety nie są one niezbędne. Jednak istnieją konkretne przypadki, w których witaminy czy też suplementy dla kobiet będą zdecydowanie pomocne, a będą to [1,2,3]:
- kobiety na diecie roślinnej (wegańskiej) – witamina B12
- kobiety starsze – wapń
- sportsmenki (szczególnie biegaczki), kobiety na diecie roślinnej – żelazo
Definicja suplementu brzmi następująco [4]: “Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będącym skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanym do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie”. Jak widzisz, już z definicji suplement jest uzupełnieniem diety. Stąd też podstawą powinna być dieta.
Jednak dieta u kobiet zazwyczaj jest mniej kaloryczna niż w przypadku mężczyzn (kobiety z reguły ważą mniej, przez co ich zapotrzebowanie energetyczne jest niższe). Przez to też trochę ciężej dostarczyć im witamin i składników mineralnych wraz z pożywieniem. Co więcej, zapotrzebowanie na niektóre składniki mineralne (żelazo) jest wyższe [6]. Mimo wszystko profilaktycznie dostarczanie suplementów diety dla kobiet w postaci różnorakich kompleksów jest mało zasadne (o czym dowiesz się niżej).

Na dodatkową uwagę zasługuje składnik mineralny, którym jest właśnie żelazo. Zapotrzebowanie na żelazo u dorosłych kobiet wynosi 18 mg (dla mężczyzn 10 mg). Wynika to ze strat menstruacyjnych (comiesięczne krwawienia). Z kolei średnie spożycie u kobiet wynosi średnio zaledwie 10,2 mg żelaza dziennie [6]. Jego głównym źródłem w diecie są produkty odzwierzęce takie jak podroby (wątróbka, nerki), nasiona roślin strączkowych, mięso, jaja czy też ciemne pieczywo. Co istotne żelazo ze źródeł odzwierzęcych (hemowe) jest lepiej przyswajalne od żelaza ze źródeł roślinnych (niehemowe). Dlatego też kobiety (w szczególności na dietach roślinnych) powinny w szczególności zwracać uwagę na jego spożycie, a w przypadku niedoboru włączyć suplementację pod kontrolą lekarza.
Kompleks witamin dla kobiet to dobry pomysł?
Czy kompleks witamin dla kobiet to dobry pomysł? Raczej nie. Mówimy raczej nie, gdyż istnieją argumenty za jak i przeciw przyjmowaniu takich kompleksów witamin dla kobiet. Argumentem za jest niewystarczające spożycie niektórych witamin i minerałów przez kobiety w Polsce, a mianowicie kwasu foliowego, wapnia, żelaza czy też magnezu [5,6]. Tutaj kompleksy witamin i składników mineralnych mogą pomóc uzupełnić ich niewystarczające spożycie z dietą.
Z kolei argumentów przeciw kompleksom witamin dla kobiet (i w ogóle kompleksom witamin – nieważne czy są to witaminy dla kobiet po 40, 50 czy 60 roku życia) jest zdecydowanie więcej. Takie argumenty to:
- Małe dawki witamin, które są pożądane w suplementacji (np. witamina D, żelazo).
- Duże dawki witamin, których nie ma potrzeby suplementować, bo spożywamy je z dietą (np. witamina C).
- Niskie biodostępności witamin i składników mineralnych (np. często używany tlenek magnezu, który ma słabą biodostępność).
- Witaminy i minerały w jednej tabletce, które zaburzają swoje wchłanianie (np. żelazo i wapń, miedź i cynk).
Przykładowo weźmy do analizy najbardziej krytyczne witaminy i składniki mineralne dla kobiet (witamina D i żelazo) z popularnych polskich firm: KFD, Olimp oraz SFD.
Zawartość witaminy D w suplementach danych firm wygląda następująco:
- KFD – 15 ug
- Olimp – 10 ug
- SFD – 10 ug
Zazwyczaj polecana dawka to 50 ug (mikrogramy) czy też w innym przeliczeniu 2000 IU (jednostek międzynarodowych) [7]. Jak widzisz, zawartość witaminy D w tych suplementach jest zdecydowanie za mała, aby móc uzyskać odpowiednie stężenie w organizmie.
Z kolei w przypadku żelaza jego zawartość w suplementach danych firmy prezentuje sie następująco:
- KFD – 7 mg
- Olimp – 3 mg
- SFD – 3 mg
Jeżeli dojdzie do niedoborów żelaza, to suplementacja może wynosić nawet 150-200 mg żelaza elementarnego dziennie [8]. Stąd też kompleksy witaminy dla kobiet nie są wystarczające, aby uzupełnić niedobory żelaza w organizmie kobiety.
Dlatego też lepiej postawić na pojedyncze witaminy, minerały czy też suplementy. Wyjdzie nam to ekonomiczniej, dostarczymy organizmowi tego czego potrzebuje w odpowiedniej ilości, nie narazimy się na zaburzone wchłaniania pożądanych składników oraz nie doprowadzimy do nadmiernego spożycia!
Przeczytaj także: Jakie witaminy można ze sobą łączyć?
Witaminy dla kobiet w ciąży
Ciąża to bardzo specyficzny proces fizjologiczny, który znacząco wpływa na zwiększenie zapotrzebowania energetycznego kobiety. W zależności od trymestru zwiększa się ono następująco:
- I trymestr – 85 kcal więcej
- II trymestr – 285 kcal więcej
- III trymestr – 475 kcal więcej
Przeczytaj także: Dieta w ciąży – prawidłowe odżywianie, jadłospis dla kobiet w ciąży
Zapotrzebowanie na poszczególne witaminy dla kobiet w ciąży także wzrasta. Co więcej, zwiększa się również zapotrzebowanie na składniki mineralne, a nawet kwasy tłuszczowe. Wiąże się to z koniecznością suplementacji. W tym miejscu dowiesz się, jakie suplementy dla kobiet w ciąży trzeba stosować, aby zapewnić prawidłowy przebieg ciąży i zdrowie swojemu przyszłemu dziecku.
Na wstępie wróćmy do podstaw. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca, aby [10]:
- podstawą w dostarczaniu witamin i związków mineralnych u kobiety w ciąży powinna być dobrze zbilansowana i różnorodna dieta,
- rutynowa suplementacja multiwitamin w ciąży nie powinna być zalecana.
Tak więc dieta to podstawa, również w trakcie ciąży!
Aktywne foliany
Najważniejsza witamina dla kobiet w ciąży? Jedną z dwóch będzie witamina B9, a konkretnie są to aktywne foliany. Dzienne zapotrzebowanie dla kobiet na tę witaminę wynosi 400 μg/dobę (równoważniki folianów). Jednak w przypadku ciąży (a nawet planowania ciąży) wymagana jest suplementacja. Do niedawna zalecano suplementacje zwykłego kwasu foliowego kobietom w ciąży. Jednak w kwietniu 2024, z racji coraz to nowszych dowodów naukowych, pojawiło się nowe stanowisko eksportów PTGiP [10]. Prezentuje się ono następująco [9]:
- W okresie okołokoncepcyjnym zaleca się suplementację 400 μg/dobę 5-MTHF i 400 μg/dobę kwasu foliowego.
- U kobiet w ciąży i podczas laktacji (karmienia piersią) zaleca się 800 μg/dobę 5-MTHF.
- W suplementacji kobiet planujących ciążę, ciężarnych oraz w czasie laktacji można również stosować preparaty zawierających w swoim składzie zarówno aktywny folian, jak i syntetyczny kwas foliowy.
- U kobiet przygotowujących się do ciąży zaleca się suplementację folianami co najmniej 12 tygodni przed planowaną koncepcją.
- U kobiet z BMI >30 kg/m2 po oznaczeniu poziomu folianów poniżej 28 nmol/l zaleca się suplementację 5 mg/dobę folianów w połączeniu z mio-inozytolem (1000 mg) maksymalnie do 12 tygodnia ciąży.
- U kobiet, które urodziły wcześniej dziecko z wadą cewy nerwowej, zaleca się suplementację 5 mg/dzień folianów.
- Należy pamiętać, że w przypadku kwasu foliowego górny bezpieczny poziom dziennego spożycia wynosi 1 mg/dzień.
Jak widzisz aktywne foliany to najważniejsze witaminy wskazane dla kobiet planujących ciąże. Nasi dietetycy online znają się na diecie kobiety w ciąży oraz diecie kobiety karmiącej jak nikt inny. Z chęcią przygotują dla Ciebie indywidualny jadłospis wraz z suplementacją, aby zadbać o Twoje zdrowie, jak i Twojego dziecka. Pomogliśmy ponad 20 000 osób osiągnąć cel, a nasza opinia w Google to 5/5 na podstawie ponad 400 opinii. Szybkie, smaczne i indywidualne diety online to nasza specjalność
Jod
Jod to pierwiastek, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. U kobiety rekomendowane dzienne spożycie wynosi 150 μg/dobę [6]. Z kolei w ciąży znacząco wzrasta i wskazana jest suplementacja. Aktualne rekomendacje dotyczące jodu u kobiet w ciąży brzmią następująco [10]:
- Należy wprowadzić suplementację 150-200 μg/dobę u wszystkich kobiet w ciąży bez chorób tarczycy.
- Przy chorobach tarczycy, suplementację jodu należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.
Omega 3 (DHA)
Kwasy omega 3, a dokładniej kwas dokozaheksaenowy (DHA) jest również niezbędny w zestawie suplementacyjnym dla kobiety ciężarnej. Dzienne zapotrzebowanie na kwasy Omega 3 dla kobiety wynosi 250 mg/dobę, ale w przypadku ciąży zapotrzebowanie wzrasta. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji w ciąży mówią o tym kwasie następująco [10]:
- Należy wprowadzić dodatkową suplementację co najmniej 200 mg/dobę DHA u wszystkich kobiet w ciąży.
- Należy zwiększyć tę dawkę u kobiet, które spożywają małe ilości tłustych ryb.
- U kobiet obciążanych ryzykiem porodu przedwczesnego należy zastosować dawkę 1000 mg/dobę DHA.
Witamina D
Najważniejsza witamina dla kobiet w ciąży? Bardzo ważna będzie również witamina D. Jakie mamy zalecenia w jej przypadku? [10]:
- Należy wprowadzić 1500-2000 IU/dobę witaminy D u kobiet bez niedoborów i o prawidłowym BMI.
- U kobiet z BMI >30 kg/m2 rekomendowana dawka, to 4000 IU/dobę.
- Najkorzystniejszym postępowaniem jest dobranie dawki suplementu w zależności od stężenia 25(OH)D w surowicy krwi.
Jak widzisz, witamina D jest wskazana do suplementacji w trakcie ciąży, jak i przed ciążą. Stąd też warto zadbać o regularną suplementacji witaminy D u kobiety!
Żelazo
Żelazo to taki “cukiereczek” wśród wymaganej suplementacji. Jest on jedynym związkiem, który nie jest niezbędny w suplementacji kobiet w ciąży. Jednak jest wymieniany w zaleceniach, gdyż w ciąży wzrasta zapotrzebowanie rosnącego płodu, popłodu oraz zwiększa się objętość mięśnia macicy [10]. Stąd też jeszcze łatwiej o niedokrwistość w ciąży. Rekomendacje PTGiP dotyczące żelaza, są następujące:
- Należy regularnie wykonywać badania i oznaczać ferrytynę u każdej kobiety od pierwszej wizyty położniczej.
- Stosowanie preparatów żelaza przed 16 tygodniem ciąży (tc) można wprowadzić tylko przy stwierdzonej niedokrwistości z niedoboru żelaza.
- Suplementację w dawcę 30 mg/dobę można wprowadzić po 16 tc u kobiet bez anemii wtedy, gdy ferrytyna spada do <60 mcg/L.
Witaminy (suplementy) dla kobiet karmiących po porodzie
Witaminy dla kobiet karmiących to również bardzo ważna rzecz. Aby dostarczyć jak największą ilość witamin i składników mineralnych, podstawą będzie dobrze zbilansowana dieta matki karmiącej. Co bardzo istotne przez pierwsze 6 miesięcy karmienia zapotrzebowanie kaloryczne jest wyższe o ok. 505 kcal. Jeśli Twoja kaloryczność przed ciążą wynosiła 2500 kcal, to teraz powinnaś spożywać 3005 kcal.
A jakie są potrzebne witaminy (i inne składniki) dla kobiety karmiącej? Właściwie te same, co w trakcie ciąży, czyli:
- kwas foliowy – 600-800 mcg
- jod – 150-200 mcg
- witamina D3- 1500-2000 IU, a u otyłych 4000 IU
- DHA – 200 mg dziennie (jeżeli kobieta je tłuste ryby) lub 400-600 mg DHA jeżeli nie je tłustych ryb.
Z kolei suplementacją dla kobiety karmiącej do rozważenia jest:
- żelazo – jeżeli w trakcie ciąży doszło do nadmiernej utraty krwi, może być wymagana suplementacja.
- wapń – jeżeli kobieta nie spożywa nabiału
Nasi dietetycy online z chęcią ułożą dla Ciebie indywidualny jadłospis jeżeli karmisz piersią i chcesz zadbać o swoje zdrowie. Wiemy, jak bardzo trudna do utrzymania może być dieta podczas laktacji. Co więcej, pomożemy Ci skutecznie schudnąć. Pomogliśmy ponad 20 000 osób osiągnąć cel, a nasza opinia w Google to 5/5 na podstawie ponad 400 opinii. Szybkie, smaczne i indywidualne diety online to nasza specjalność
Przeczytaj także: Jak schudnąć po ciąży?
Witaminy dla kobiet w ciąży ranking
Tutaj przechodzimy do konkretów, czyli przedstawiamy suplementy dla kobiet w ciąży. Będzie to nasz wewnętrzny ranking. Dlaczego wewnętrzny ranking? Gdyż będą to suplementy, które sami polecamy naszym pacjentkom. A o to on!
Pueria Uno
Polecamy ten suplementy kobietom w ciąży (aż do końca karmienia piersią). W szczególności, gdy kobieta nie je ryb. Optymalna zawartość folianów, jodu, kwasów omega 3 (DHA), oraz witaminy D. Wszystko to, czego potrzebuje kobieta w ciąży! Dodatkowo witamina B6, B12 czy też cholina, gdyż prawidłowy cykl przemian folianów jest uzależniony od diety i podaży tych składników. Dlatego też jest to bardzo dobry zestaw witamin i innych składników dla kobiety w ciąży.

Pueria Duo
Polecamy ten suplementy kobietom w ciąży (aż do końca karmienia piersią), gdy kobieta je tłuste ryby. Znajdziemy tutaj również dobrą dawkę folianów, jodu, kwasów omega 3 (DHA) czy też witaminy D wzbogacone o cholinę.

Prenasol DHA
Prenasol DHA to również polecany przez nas suplement. Zawiera wszystkie niezbędne składniki wymagane w suplementacji kobiety w ciąży. Co więcej, zawiera DHA pochodzące z alg, a nie z ryb. Jest to korzystne dla kobiet, którym może się “odbijać” rybą po spożyciu standardowych kwasów omega 3.

Omegamed Optima Forte
Ten suplement również ma bardzo dobry skład. Co prawda jest troszkę droższy, ale nie jest to duża różnica. Bardzo dobrze sprawdzi się w suplementacji u kobiet w ciąży.

SzelazoSR
Jak mówiliśmy wcześniej – suplementacja żelaza bez wcześniejszego zbadanego niedoboru nie jest wskazana. Jeżeli jednak dojdzie do niedoboru, to jak najbardziej warto włączyć suplementacje żelaza u kobiety w ciąży. Gdy kobieta ma zalecone przez lekarza suplementowanie żelaza, to można do suplementu bez tego żelaza dodać, chociażby ten produkt – SzelazoSR.

Prenatal Duo
Jeżeli kobieta w ciąży ma zalecone przez lekarza suplementowanie żelaza, to suplement Prenatal Duo będzie miał wszystko, co potrzebne.

Witaminy (suplementy) dla kobiet planujących ciąże ranking
U kobiet w wieku rozrodczym, u których jest opcja, że ciąża się pojawi, wskazane jest suplementowanie 400 mcg (mikrogramów) folianów w wersji metylowanej. Z kolei w przypadku starań o ciąże (gdzie wcześniej foliany nie były suplementowane), polecana jest suplementacja 800 mcg folianów (np. 400 mcg metylowanego folianu + 400 mcg kwasu foliowego). Dlatego tutaj przedstawimy Ci najlepsze witaminy (suplementy) dla kobiet planujących ciąże.
Naturell Folian Forte
W przypadku tego suplementu zawiera on 800 mcg aktywnych folianów. Taka dawka jest jak najbardziej ok i kobiety mogą z niego korzystać w przypadku starań o ciąże.

Aliness Folian 800
Podobnie jak w przypadku suplementu od Naturella – ten z Aliness również zawiera 800 mcg aktywnych folianów, dzięki czemu jest dobrym suplementem dla kobiet w ciąży.

Pueria CzystyFolian
Tak samo jako wyżej – 800 mcg aktywnych folianów w suplemencie od Puerii. Jeżeli starasz się o ciąże, to będzie to jeden z suplementów kwasu foliowego, który warto rozważyć do zakupu.

ActiFolin 0,8
Połączenie 400 mcg kwasu foliowego 400 mcg aktywnych folianów. Polecamy ten suplement dla kobiet starających się o ciąże.

Naturell Folian 400
Ten suplement od Naturella świetnie się sprawdzi, gdy jesteś kobietą w wieku rozrodczym i wiesz, że ciąża prędzej czy później nastąpi. Dawka 400 mcg aktywnych folianów będzie jak najbardziej wskazana, a to właśnie znajdziesz w tym suplemencie.

Solgar Folian 400
Jeżeli nie możesz zakupić suplementu z aktywnymi folianami od naturella, to możesz sięgnąć po ten suplement. Również zawiera on 400 mcg aktywnych folianów.

Suplementacja dla ciężarnej weganki
Dieta wegańska niestety wyklucza wszelkie składniki pochodzenia odzwierzęcego, nawet te w suplementach. Stąd też suplementacja dla kobiety w ciąży na diecie wegańskiej będzie troszkę cięższa do skompletowania, gdyż będzie trzeba korzystać z kilku osobnych suplementów. Tutaj sprawdzić może się taki zestaw witamin dla kobiet w ciąży na diecie wegańskiej:
- witamina D – Naturell w kroplach 2000 IU
- jod – Aliness 1 tabletka (400) co drugi dzień lub pół tabletki (200) dziennie
- foliany – Aliness 600 mcg LUB Naturell 800 mcg
- DHA – Naturell Omega-3 z alg

Często zadawane pytania dotyczące suplementacji witamin w ciąży
Swojego rodzaju małe podsumowanie. Jeżeli jesteś kobietą w ciąży, karmisz piersią czy też planujesz ciążę, to znajdziesz tu odpowiedzi na wiele pytań!
Jakie polecacie witaminy dla kobiet w ciąży?
Polecamy takie suplementy jak Pueria Uno, Pueria Duo, Prenasol DHA, Omegamed Optima forte czy też Prenatal Duo.
Jakie witaminy powinno się brać w ciąży?
Z witamin zdecydowanie powinno się przyjmować w ciąży aktywne foliany (kwas foliowy czy też inaczej witamina B9). Inne bardzo ważne składniki, które trzeba suplementować w ciąży to jod, kwas DHA, a także żelazo (jeżeli wystąpią jego niedobory).
Jakie witaminy brać w 1 trymestrze ciąży?
W 1 trymestrze, a także przez całą ciąże trzeba suplementować witaminy takie jak aktywne formy folianów (kwas foliowy) oraz witaminę D. Dodatkowo wymagane są również jod oraz kwasy omega 3 (DHA)
Jakie tabletki przyjmować w 2 trymestrze?
Takie same jak w 1 i takie same jak w 3 trymestrze. Polecane przez nas suplementy dla kobiet w ciąży to: Pueria Uno, Pueria Duo, Prenasol DHA, Omegamed Optima forte czy też Prenatal Duo.
Co jeśli nie brałam DHA w ciąży?
Suplementacja kwasów DHA obniża ryzyko wystąpienia depresji u matki. Zapewnia również dziecku prawidłową ostrość wzroku oraz prawidłowy rozwój psychomotoryczny [10].
Jak długo powinno się brać kwas foliowy w ciąży?
Kwas foliowy (dokładniej to aktywne formy folianów) powinno się przyjmować przez całą ciążę. Co więcej, trzeba je też przyjmować przed ciążą, jak i podczas laktacji.
Jakie suplementy kupić na początku ciąży?
Na początku warto zaopatrzyć się w kwas foliowy, omega 3 (DHA), jod i witaminę D. Suplementy zawierające te składniki w odpowiednich dawkach to Pueria Uno, Pueria Duo, Prenasol DHA, Omegamed Optima forte czy też Prenatal Duo.
Czy witaminy w ciąży są konieczne?
Takie witaminy jak witamina D oraz aktywne formy folianów (kwas foliowy czy też inaczej witamina B9) są konieczne w ciąży. Co więcej, konieczne w ciąży są również jod, kwasy omega 3 (DHA), a w przypadku stwierdzonych niedoborów żelaza również żelazo.
Czym grozi niebranie kwasu foliowego w ciąży?
Niebranie kwasu foliowego może zwiększać ryzyko wystąpienia wad płodu takich jak wady cewy nerwowej, zespół Downa, rozszczep wargi i podniebienia, a także większego ryzyka wystąpienia powikłań w ciąży [9].
O jakiej porze dnia najlepiej brać kwas foliowy?
Nie ma to znaczenia, o której porze będziesz brać kwas foliowy. Najważniejsze pamiętać o jego przyjmowaniu, stąd możesz go położyć do szafki w kuchni, do której często sięgać i spożywać do posiłku.
Kiedy brać witaminy w ciąży rano czy wieczorem?
Najlepiej ustalić to indywidualnie z lekarzem lub dietetykiem. Jeżeli występują nudności rano, to nie ma co przyjmować wtedy witamin. Z kolei niektóre witaminy i składniki mineralne mogą wchodzić w interakcje z lekami. Stąd też warto ustalać przyjmowanie witamin indywidualnie ze specjalistą.
Podsumowanie
W ciąży wymagana jest suplementacja poszczególnymi składnikami, gdyż znacząco wzrasta na nie zapotrzebowanie. Są to aktywne formy folianów (kwas foliowy), jod, witamina D, kwasy omega 3 (DHA), a w przypadku stwierdzonych niedoborów żelazo. W okresie laktacji również istnieje wskazanie do suplementacji tych składników. Co więcej, planując ciąże trzeba suplementować aktywne formy folianów, opcjonalnie wraz ze zwykłym kwasem foliowym.
Piśmiennictwo:
- Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980. doi: 10.1016/j.jand.2016.09.025. PMID: 27886704.
- Manson JE, Bassuk SS. Vitamin and Mineral Supplements – What Clinicians Need to Know. JAMA. luty 2018. doi:10.1001/jama.2017.21012.
- Clénin G, Cordes M, Huber A, Schumacher YO, Noack P, Scales J, Kriemler S. Iron deficiency in sports – definition, influence on performance and therapy. Swiss Med Wkly. 2015 Oct 29;145:w14196. doi: 10.4414/smw.2015.14196. PMID: 26512429.
- https://www.gov.pl/web/gis/szczegolowe-wymagania-prawne-dotyczace-suplementow-diety
- Anna Waśkiewicz, Elżbieta Sygnowska, JAKOŚĆ ŻYWIENIA DOROSŁYCH MIESZKAŃCÓW POLSKI W ASPEKCIE RYZYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA – WYNIKI BADANIA WOBASZ*, Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii w Warszawie BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLI, 2008, 3, str. 395–398 https://www.ptfarm.pl/pub/File/acta_pol_2009/b_2008/3a_2008/BROMAT%203%20s.%20395-398.pdf?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR2QlDF8UGPX88VzTfBicwVRBNq3TGXXhQ9NuQUiaV486qkj6x5vzNBndks_aem_AU9FDVcb6siuN-kT11WzXZ6MxiUoNH3qAVoNKNbBxHJFjKsj5gwLk1DGycYQj6dCZGkuEV088cvf15XTPXmETjNk
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, M. Jarosz, E. Rychlik. K. Stoś, J. Charzewska, y Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020 https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf
- Płudowski, P.; Grant, WB; Karras, Senat; Zittermann, A.; Pilz, S. Suplementacja witaminy D: przegląd dowodów przemawiających za dzienną dawką 2000 jednostek międzynarodowych (50 µg) witaminy D dla dorosłych w populacji ogólnej. Składniki odżywcze 2024 , 16 , 391. https://doi.org/10.3390/nu16030391
- Alleyne M, Horne MK, Miller JL. Individualized treatment for iron-deficiency anemia in adults. Am J Med. 2008 Nov;121(11):943-8. doi: 10.1016/j.amjmed.2008.07.012. PMID: 18954837; PMCID: PMC2582401.
- https://www.ptgin.pl/artykul/stanowisko-ekspertow-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-w-zakresie
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Połozników dotyczące suplementacji w ciąży.
- https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2022-01/07.2020%20-%20Rekomendacje%20Polskiego%20Towarzystwa%20Ginekolog%C3%B3w%20i%20Po%C5%82o%C5%BCnik%C3%B3w%20dotycz%C4%85ce%20suplementacji%20u%20kobiet%20ci%C4%99%C5%BCarnych_0.pdf