Amylaza – Normy we krwi – co oznacza niski i wysoki poziom amylazy trzustkowej?

Amylaza jest enzymem trawiennym odpowiadającym za rozkład cukrów złożonych. Jej poziom we krwi i moczu jest ważnym wskaźnikiem w diagnostyce chorób trzustki i przewodu pokarmowego. W artykule omawiamy normy, wskazania do badania oraz znaczenie niskiego i podwyższonego poziomu amylazy trzustkowej.

Spis treści:

• Czym jest profil trzustkowy?
• Co wykrywa badanie amylazy?
• Amylaza trzustkowa we krwi – kiedy badać?
• Kiedy bada się poziom amylazy?
• Amylaza we krwi
• Amylaza w moczu
• Amylaza, jaka jest norma?
• Ile powinna wynosić amylaza?
• Jakie wyniki świadczą o chorobie trzustki?
• Co szkodzi trzustce?

Amylaza norma we krwi – najważniejsze wnioski

• Amylaza to enzym trawienny, który pomaga w rozkładzie cukrów złożonych – jego poziom mówi wiele o stanie trzustki i układu pokarmowego.
  
• Podwyższony poziom amylazy może świadczyć o zapaleniu trzustki, chorobach ślinianek, urazach jamy brzusznej lub niedrożności jelit.
  
• Zbyt niski poziom może wskazywać na niewydolność trzustki lub jej uszkodzenie w przebiegu chorób przewlekłych.
  
• Amylazę oznacza się we krwi i moczu – oba badania mają znaczenie diagnostyczne, szczególnie jeśli wykonane są razem.
  
• Normy poziomu amylazy różnią się w zależności od wieku, stanu zdrowia i laboratorium – najczęściej mieszczą się w zakresie 28–115 U/l we krwi.
  
• Odpowiednie przygotowanie do badania, m.in. bycie na czczo i unikanie alkoholu dzień wcześniej, wpływa na wiarygodność wyniku.
  
• Nieprawidłowy wynik to dopiero początek – zawsze powinien być interpretowany w kontekście objawów, innych badań i oceny lekarza.

Czym jest profil trzustkowy?

Profil trzustkowy to zestaw badań laboratoryjnych, który umożliwia ocenę funkcji trzustki oraz wczesne wykrycie jej schorzeń. Najczęściej obejmuje pomiar poziomu dwóch głównych enzymów – amylazy i lipazy – we krwi. Czasami do profilu włącza się także pomiar glukozy, który pośrednio ocenia funkcję endokrynną tego gruczołu. Ich stężenie analizowane jest w laboratorium, a nieprawidłowości mogą wskazywać m.in. na zapalenie trzustki, niedrożności jelit, torbiele, guzy czy inne powikłania w obrębie jamy brzusznej.

Co wykrywa badanie amylazy?

Badanie stężenia amylazy jest ważnym elementem w rozpoznaniu chorób trzustki, ślinianki oraz innych narządów wchodzących w skład przewodu pokarmowego. Wzrost aktywności amylazy we krwi może wskazywać na ostre zapalenie, które należy do najczęstszych stanów wymagających szybkiej interwencji. Oprócz tego podwyższone stężenie enzymu może towarzyszyć podejrzeniu niedrożności jelit, perforacji wrzodu dwunastnicy, zapaleniu ślinianek (np. przy śwince), a także urazom jamy brzusznej.

Z kolei poziom poniżej normy może sugerować niewydolność trzustki, często obserwowaną w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki, a także w ciężkich uszkodzeniach tego narządu [2]. Wynik badania powinien być interpretowany przez lekarza w odniesieniu do objawów klinicznych oraz innych parametrów, takich jak poziom lipazy czy glukozy.

W organizmie człowieka amylaza produkowana jest głównie przez trzustkę i gruczoły ślinowe. Amylaza wytwarzana jest w odpowiedzi na spożycie węglowodanów, aby wspomóc ich trawienie. Amylaza ślinowa jest pierwszym enzymem rozpoczynającym trawienie już w jamie ustnej.

Amylaza trzustkowa we krwi – kiedy badać?

Oznaczenie amylazy trzustkowej we krwi to jedno z podstawowych badań o charakterze diagnostycznym, które pomaga wykrywać ostre i przewlekłe schorzenia trzustki. Działa głównie w jelicie cienkim, gdzie rozkłada cukry złożone. Badanie powinno być wykonane w przypadku [1]:

• podejrzenia ostrego zapalenia, gdy pojawiają się silne bóle w nadbrzuszu, nudności lub gorączka,
  
• przewlekłego zapalenia, szczególnie u osób z wieloletnią historią choroby lub zaburzeniami trawienia,
  
• nawracających, niejasnych bólów brzucha,
  
• po urazach jamy brzusznej oraz po operacjach obejmujących okolice tego narządu,
  
• spożywania alkoholu w nadmiarze – regularne nadużywanie może prowadzić do uszkodzeń gruczołu trzustkowego,
  
• rozpoznania niedrożności jelit lub perforacji wrzodu dwunastnicy.

Podwyższone stężenie w surowicy krwi może być wczesnym sygnałem rozwijającej się choroby trzustki i wymaga dalszych badań obrazowych oraz laboratoryjnych (np. pomiar poziomu lipazy). 

Kiedy bada się poziom amylazy?

Stężenie amylazy we krwi oraz w moczu oceniany jest zarówno w nagłych przypadkach, jak i w rutynowej rozpoznaniu chorób trzustki i innych narządów przewodu pokarmowego. Typowe wskazania do wykonania badania to [2]:

• bóle brzucha o nieustalonym pochodzeniu – szczególnie gdy dotyczą okolicy nadbrzusza i mają charakter napadowy,
  
• uporczywe nudności, wymioty oraz gorączka, które mogą świadczyć o zaburzeniach trawienia lub stanie zapalnym w obrębie jamy brzusznej,
  
• monitoring pooperacyjny pacjenta po zabiegach chirurgicznych w okolicy jamy brzusznej lub przy podejrzeniu powikłań,
  
• kontrola leczenia zapaleń trzustki – zarówno ostrych, jak i przewlekłych,
  
• diagnostyka różnicowa przy podejrzeniu perforacji wrzodu, niedrożności jelit, uszkodzeń jelita lub dwunastnicy.

Wykonać badanie warto także w ramach rozszerzonego panelu enzymów trawiennych – szczególnie jeśli pacjent zgłasza nawracające objawy brzuszne. Pobranie krwi zazwyczaj odbywa się rano, na czczo, co zwiększa wiarygodność pomiarów. Należy pamiętać, że oznaczenie amylazy we krwi jest jednym z podstawowych badań, a jego wynik może dostarczyć istotnych informacji i ukierunkować dalsze postępowanie lekarskie. Podwyższona aktywność enzymu jedynie we krwi nie zawsze świadczy o aktualnym stanie zapalnym.

Amylaza we krwi

Amylaza to enzym trawienny produkowany przede wszystkim przez trzustkę i ślinianki. Jej aktywność oznacza się z surowicy – pomiar poziomu amylazy w krwi jest badaniem podstawowym, w rozpoznaniu chorób trzustki. Podwyższony poziom we krwi może być pierwszym sygnałem ostrego zapalenia trzustki, ale występuje również w przebiegu innych dolegliwości, takich jak: urazy jamy brzusznej, niedrożności jelit, zapalenie ślinianek, perforacja wrzodu dwunastnicy czy ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego.

W praktyce klinicznej poziom amylazy we krwi wzrasta już w ciągu 2–12 godzin od początku procesu zapalnego i osiąga szczyt w 24–30 godzinie, po czym zaczyna się obniżać. Z tego względu pomiar aktywności amylazy we krwi mają największe znaczenie diagnostyczne w pierwszej dobie objawów. Ponieważ jej poziom we krwi może się szybko normalizować, w dalszym rozpoznaniu często uzupełnia się go badaniem amylazy i oznaczeniem poziomu lipazy, która dłużej utrzymuje się we krwi. Do pomiaru poziomu amylazy pobierana jest próbka krwi żylnej, zazwyczaj na czczo.

Amylaza w moczu

Amylaza w moczu, nazywana także amylazurią, oznaczana jest w próbce porannej lub w zbiórce dobowej. W przeciwieństwie do tej we krwi jej stężenie może pozostawać podwyższone nawet kilka dni po ustąpieniu objawów go zapalenia trzustki. Dlatego pomiar z moczu jest cennym uzupełnieniem badania krwi, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie, że epizod zapalny miał miejsce wcześniej, a poziom enzymów we krwi zdążył już się unormować.

Amylazuria może wystąpić nie tylko przy problemach z trzustką, ale również w przypadku chorób ślinianek, niedrożności jelit, zakażeń dróg moczowych czy niewydolności nerek. Wysokie stężenie w moczu obserwuje się także u pacjentów po spożyciu alkoholu, w przypadku urazów jamy brzusznej oraz po niektórych zabiegach operacyjnych.

Z racji tego, że enzym ten jest wydalany przez nerki, jego poziom może być zaburzony przy niewydolności nerek – wówczas wynik może być zaniżony mimo aktywnego procesu chorobowego. Dla pełniejszej oceny często analizuje się jednocześnie poziom amylazy trzustkowej, lipazy we krwi oraz markery nerkowe i wątrobowe.

Amylaza, jaka jest norma?

Amylaza – norma może zależeć od wieku pacjenta, stanu fizjologicznego oraz metody pomiarowej. Wartości referencyjne ustalane są indywidualnie przez każde laboratorium, jednak ogólne przedziały stosowane w praktyce klinicznej wyglądają następująco:

• we krwi: 28–115 U/l – dotyczy dorosłych pacjentów,
  
• w moczu (dobowa zbiórka): do 460 U/l.

Należy pamiętać, że to enzym, którego poziom może chwilowo wzrosnąć nawet po spożyciu alkoholu lub intensywnym wysiłku fizycznym. Z tego powodu ważne jest odpowiednie przygotowanie do badania, m.in. bycie na czczo oraz unikanie alkoholu w dniu poprzedzającym pobranie próbki krwi lub moczu.

Wynik badania powinien być zawsze interpretowany w kontekście objawów klinicznych i innych parametrów biochemicznych – np. poziomu lipazy we krwi, wskaźników wątrobowych oraz obrazu USG jamy brzusznej. Normy mogą różnić się u dzieci, seniorów czy pacjentów z chorobami przewlekłymi – w takich przypadkach warto opierać się na aktualnych wartościach referencyjnych danego laboratorium. 

W dniu poprzedzającym badanie należy unikać spożywania alkoholu i tłustych potraw. W przypadku badania amylazy – przygotowanie ma duży wpływ na wiarygodność wyniku, dlatego ważne jest, aby przestrzegać zaleceń przed jego wykonaniem.

Ile powinna wynosić amylaza?

Poziom amylazy we krwi powinien mieścić się w ustalonych przez laboratorium granicach, zazwyczaj między 28 a 115 U/l. Wartości te mogą nieznacznie różnić się w zależności od metody badania, wieku pacjenta oraz stanu fizjologicznego. Na przykład u osób starszych czy u dzieci zakres może być nieco inny, co należy uwzględnić w interpretacji wyników.

Za niepokojące uznaje się:

• podwyższona amylaza: >115 U/l – może sugerować zapalenie trzustki, niedrożność jelit, choroby ślinianek lub inne zaburzenia przewodu pokarmowego,
  
• zbyt niski poziom amylazy: <28 U/l – może wskazywać na uszkodzenie trzustki, jej niewydolność, a także być skutkiem przewlekłego zapalenia trzustki lub zaburzeń wydzielania enzymów trawiennych.

Jeśli wynik badania odbiega od normy, konieczna jest dalsza ocena kliniczna, obejmująca m.in. oznaczenie poziomu lipazy, badania obrazowe (np. USG jamy brzusznej) oraz ocenę innych enzymów trzustkowych. Każdy przypadek powinien być analizowany indywidualnie przez lekarza, z uwzględnieniem objawów klinicznych i historii pacjenta.

Norma amylazy we krwi (osoby dorosłe do 70. roku życia)

Dla dorosłych pacjentów do 70. roku życia obowiązujące wartości referencyjne to:

• amylaza w surowicy krwi: 28–115 U/l,
  
• amylaza trzustkowa: 13–53 U/l.

Poziom amylazy może różnić się w zależności od użytej metody i laboratorium, dlatego oznaczenia powinny być zawsze analizowane w kontekście zakresów podanych na wydruku z laboratorium. W przypadku podejrzenia chorób trzustki, lekarz może zlecić dodatkowo badanie aktywności lipazy oraz ocenić inne markery enzymatyczne. Obniżona amylaza może wskazywać na przewlekłe schorzenia trzustki lub uszkodzenie narządu.

Norma amylazy we krwi (osoby powyżej 70. roku życia)

U osób powyżej 70. roku życia wartości referencyjne mogą być nieco wyższe z przyczyn fizjologicznych (m.in. obniżona masa mięśniowa, zmiany metaboliczne):

• amylaza ogółem: do 125 U/l,
  
• amylaza trzustkowa: do 60 U/l.

W tej grupie wiekowej większą wagę przykłada się do objawów klinicznych oraz powtarzalności wyników, ponieważ pojedyncze badania mogą nie odzwierciedlać całego obrazu klinicznego. Zmiany poziomu enzymów mogą być też efektem chorób współistniejących.

Norma amylazy u dzieci

Normy u dzieci są dostosowane do wieku i dojrzewania układu trawiennego. Przykładowe wartości:

• noworodki: 6–65 U/l,
  
• dzieci do 15. roku życia: 20–100 U/l.

W przypadku dzieci kluczowe jest, aby interpretacja wyniku uwzględniała nie tylko wiek, ale też stan kliniczny oraz wskazania do wykonania badania. W razie odstępstw od normy lekarz może zalecić powtórzenie oznaczenia oraz rozszerzenie diagnostyki o inne enzymy (np. lipazy), glukozę we krwi czy badania obrazowe.

Norma amylazy w moczu

Amylaza w moczu (amylazuria) może być oznaczana w pojedynczej próbce lub w dobowej zbiórce. Wartości referencyjne mogą się nieco różnić w zależności od laboratorium, jednak przyjmuje się, że:

• amylaza w moczu: <460 U/l,
  
• wydalanie dobowej amylazy: 1–17 U/h.
  

Amylaza powyżej normy  w moczu może wskazywać na zaburzenia pracy trzustki, w tym ostre zapalenie trzustki, a także inne zaburzenia przewodu pokarmowego i nerek. W odróżnieniu od oznaczeń amylazy we krwi, stężenie amylazy w moczu utrzymuje się dłużej niż we krwi na podwyższonym poziomie, co może być przydatne w późniejszej diagnostyce.

Jakie wyniki świadczą o chorobie trzustki?

Choroby trzustki, takie jak zapalenie trzustki czy przewlekłe zapalenie trzustki, mogą objawiać się w wynikach badań laboratoryjnych jako:

• znacznie podwyższone stężenie amylazy i lipazy we krwi – wartości powyżej 3-krotności górnej granicy normy są szczególnie niepokojące i mogą wskazywać na ostre zapalenie trzustki,
  
• objawy kliniczne, takie jak silne bóle brzucha (zwłaszcza w nadbrzuszu), nudności, wymioty, gorączka i osłabienie,
  
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej – nieprawidłowy poziom glukozy we krwi może świadczyć o upośledzonej funkcji endokrynnej trzustki,
  
• nieprawidłowe wyniki badań enzymów wątrobowych, np. ALT, AST, ALP, wskazujące na współistniejące uszkodzenie wątroby lub dróg żółciowych,
  
• nieprawidłowy obraz USG lub tomografii komputerowej (TK) – takie jak obrzęk, torbiele, zwapnienia czy cechy martwicy trzustki.

Wynik badania poziomu amylazy, nawet jeśli podwyższony, nie powinien być interpretowany w oderwaniu od innych danych. Rozpoznanie chorób trzustki powinno obejmować szerszy panel oznaczeń, w tym poziom lipazy, aktywność amylazy we krwi i moczu, ocenę markerów zapalnych oraz obrazowanie narządu. Kluczowe jest połączenie danych laboratoryjnych z wywiadem, objawami i badaniami obrazowymi pacjenta. W przypadku niepokojących objawów pobranie krwi należy wykonać jak najszybciej.

Co szkodzi trzustce?

Trzustka to delikatny gruczoł, który łatwo ulega uszkodzeniu pod wpływem niekorzystnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Do najczęstszych przyczyn zaburzeń jej funkcji należą:

• nadużywanie alkoholu – to jeden z głównych czynników ryzyka ostrego zapalenia trzustki i jego nawrotów,
  
• dieta bogata w tłuszcze i uboga w błonnik – nadmiar lipidów we krwi oraz niska podaż błonnika sprzyjają stanom zapalnym trzustki i przewodu pokarmowego,
  
• palenie papierosów – toksyny zawarte w dymie tytoniowym zwiększają ryzyko zapaleń oraz nowotworów,
  
• niekontrolowana cukrzyca – zaburzenia poziomu glukozy we krwi wpływają na jej funkcję wydzielniczą,
  
• kamica żółciowa – może prowadzić do zastoju żółci i rozwoju ostrego zapalenia na tle mechanicznego zablokowania przewodów trzustkowych,
  
• uwarunkowania genetyczne – np. mutacje w genie CFTR (mukowiscydoza)
  
• długotrwałe stosowanie niektórych leków, takich jak glikokortykosteroidy, leki moczopędne (diuretyki) czy immunosupresanty, może prowadzić do toksycznego uszkodzenia tego gruczołu.
  

W profilaktyce chorób kluczowe znaczenie ma unikanie czynników ryzyka. Zaleca się zdrową, lekkostrawną dietę bogatą w cukry złożone, błonnik i warzywa, a także ograniczenie spożycia alkoholu i tłuszczów. Regularna aktywność fizyczna, unikanie palenia oraz okresowe badania kontrolne – np. oznaczenie poziomu amylazy trzustkowej we krwi i lipazy – pozwalają wcześniej wykryć ewentualne nieprawidłowości i wdrożyć leczenie, zanim dojdzie do trwałego uszkodzenia gruczołu.

Podsumowanie

Amylaza to enzym produkowany przez trzustkę i ślinianki, którego poziom dostarcza wielu cennych informacji o stanie trzustki i układu pokarmowego. Zarówno niski, jak i podwyższony poziom amylazy we krwi może być objawem poważnych problemów i wymaga dalszej diagnostyki. W przypadku dolegliwości ze strony jamy brzusznej warto wykonać badanie aktywności amylazy i lipazy oraz skonsultować się z lekarzem. Wczesne rozpoznanie chorób trzustki pozwala uniknąć poważnych powikłań i poprawia rokowanie pacjenta.

Bibliografia:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11907364/
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11179244/