Nietolerancje pokarmowe - objawy, badania, leczenie

13 czerwca 2022 Autor: Alicja Szramowska

Po wypiciu mleka czujesz, że Twój brzuch zaraz eksploduje? Jeśli tak, to możesz należeć do grupy osób, które cierpią na nietolerancję pokarmową. Dolegliwość ta może znacznie obniżać komfort życia i powodować nieprzyjemne dolegliwości, ale na szczęście znamy sposób, jak sobie z nią poradzić.

Nietolerancje pokarmowe - objawy, badania, leczenie

Spis treści

Czym są nietolerancje pokarmowe?

Nietolerancja pokarmowa jest szerokim pojęciem obejmującym wszelkie niepożądane dolegliwości, które występują po spożyciu określonych pokarmów. Reakcje na pokarmy są najczęściej niespecyficzne, co znacznie utrudnia diagnostykę nietolerancji pokarmowych. Ale objawami zajmiemy się później.  Do nietolerancji dochodzi, gdy nasz organizm nie potrafi prawidłowo rozłożyć i strawić jakiegoś składnika lub gdy jest wrażliwy na jakiś konkretny związek chemiczny w produkcie np. przy nietolerancji fruktoza będzie nas bolał brzuch po spożyciu jabłek.

Obejmują one głównie układ pokarmowy, czym różnią się od alergii pokarmowych, które aktywują układ odpornościowy i najczęściej można je wykryć dzięki pomiarom przeciwciał IgE. Ważne, aby nie mylić tych dwóch pojęć z uwagi na to, że alergia to znacznie poważniejszy stan, który w przypadku niewłaściwego postępowania może stanowić nawet zagrożenie dla życia. W przypadku nietolerancji pokarmowych nie ma aż takiego ryzyka, jednak mogą one znacznie obniżać komfort życia i utrudniać normalne funkcjonowanie [1-2].

Rodzaje nietolerancji pokarmowych

Wyróżniamy 4 rodzaje nietolerancji pokarmowych:

  • metaboliczna
  • farmakologiczna
  • nietolerancja toksyn
  • o nieznanej etiologii (idiopatyczna)

Objawy wywoływane przez różne typy nietolerancji mogą być zbliżone, przez co bardzo często identyfikacja dokładnego typu nietolerancji jest utrudniona [2].

Rodzaje nietolerancji pokarmowych

Nietolerancja metaboliczna

Występuje, gdy w organizmie nie ma lub brakuje enzymów rozkładających substancje, a także gdy dochodzi do niecałkowitego wchłaniania substancji - dokładniej węglowodanów takich jak np. laktoza, fruktoza czy poliole. Niedobór enzymów może być wrodzony lub pojawiać się z czasem. Nietolerancje pokarmowe tego typu mogą również występować w przebiegu wielu schorzeń takich jak IBS, choroby zapalne jelit, celiakia czy Hashimoto.

Nietolerancja laktozy jest jedną z najczęściej wykrywanych nietolerancji pokarmowych. Może występować od urodzenia lub pojawić się dopiero w późniejszych latach w wyniku niedostatecznej aktywności enzymu rozkładającego cukier mleczny - laktazy. Wykrywana jest na podstawie testu wodorowego, opartego na pomiarach wydychanego H2 po podaniu laktozy. Po wykryciu nietolerancji laktozy wprowadza się najczęściej dietę ograniczającą lub eliminującą laktozę, która znajduje się przede wszystkim w produktach mlecznych [2]. Przeważnie produkty o niskiej zawartości laktozy takie jak jogurty czy sery są dobrze tolerowane i nie ma potrzeby eliminowania ich całkowicie z diety. Nietolerancję fruktozy, sorbitolu i polioli często obserwuje się w przebiegu zespołu jelita nadwrażliwego (IBS). W tym przypadku leczenie opiera się na zastosowaniu specjalnej diety ograniczającej produkty bogate w  cukry fermentujące. Finalnie wielu pacjentów może spożywać produkty o niskiej zawartości danych węglowodanów w określonych ilościach. Nietolerancja fruktozy może również występować od urodzenia, jako schorzenie dziedziczone autosomalnie recesywnie

Nietolerancja farmakologiczna

Mówimy o nich w przypadku, gdy dolegliwości występują po spożyciu konkretnych produktów lub leków bogatych w związki chemiczne. Ten typ tolerancji często nazywany jest również nietolerancją chemiczną. Najczęściej wywoływany jest przez:

  • Aminy (histamina, tyramina) - bardzo częsty czynnik wywołujący migrenę u osób nadwrażliwych. Mogą też oddziaływać na naczynia krwionośne, zwiększając ich pojemność, przez co przy nietolerancji obserwuje się zaczerwienienia na skórze. Duża dawka histaminy może wywołać objawy nawet u osób zdrowych [3].
  • Glutaminian monosodowy (E621) - powszechnie stosowany jako dodatek do żywności, imitujący smak umami. Najczęściej wiązany z bólami głowy, jednak nie udokumentowano skuteczności diety wolnej od E621 w leczeniu przewlekłych bólów głowy [4].
  • Salicylany - związki naturalne, przypominające aspirynę. Znajdują  się w ziołach, owocach i warzywach. Najczęstsza reakcją negatywną jest wystąpienie pokrzywki, która bardzo często pojawia się również po zażyciu leków zawierających kwas acetylosalicylowy [2]

Nietolerancja toksyn

Niektóre toksyny pochodzące od organizmów żywych mogą wywoływać poważne objawy, w tym objawy żołądkowo-jelitowe. Dzieje się tak najczęściej w przypadku złego przechowywania żywności np. w konserwach możemy się natknąć na jad kiełbasiany. W przypadku nieświeżych ryb, dochodzi często do zatrucia bakteriami odpornymi na temperaturę, które przekształcają aminokwas - histydynę w histaminę, co wywołuje objawy podobne do tych w przebiegu alergii.

Nietolerancja o nieznanym pochodzeniu (idiopatyczna)

Obejmują wszelkie reakcje niepożądane o nieznanym mechanizmie powstawania, które występują po spożyciu konkretnych produktów. Wśród nich największą popularnością cieszę się środki konserwujące takie jak siarczany czy benzoesan sodu. Związki te znajdują się w suszonych owocach i warzywach, dżemach czy winie. Są powszechnie dodawane żywności, w celu zahamowania i spowolnienia procesu psucia. Wiele badań sugeruje, że mogą one wpływać na występowanie astmy i anafilaksji, jednak w tym temacie mamy odrobinę sprzeczności [2,4].

Objawy nietolerancji pokarmowej

Objawy nietolerancji są dosyć niespecyficzne względem składnika, ale specyficzne względem układu. W praktyce oznacza to, że gdy po spożyciu jogurtu z jabłkami wystąpią dolegliwości, nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy to od laktozy z jogurtu czy fruktozy z jabłek. Natomiast objawy po obydwu składnikach będą podobne lub wręcz takie same. U dzieci zgłaszane dolegliwości są praktycznie takie same jak u dorosłych. Większość objawów występuje w obrębie układu pokarmowego i są to przede wszystkim:

  • ból brzucha
  • wzdęcia
  • gazy
  • biegunki
  • uczucie ,,balona’’ w brzuchu

Wśród zgłaszanych objawów pojawiają się również bóle głowy, wysypki i pokrzywki.

W przypadku nietolerancji objawy nie stwarzają zagrożenia dla życia, jednak bywają uciążliwe i znacznie zaburzają codzienne funkcjonowanie [2,5].

Badania na nietolerancje pokarmowe

Nietolerancje pokarmowe powinny być diagnozowane przez specjalistę - gastroenterologa. Podstawą diagnostyki jest dokładny wywiad żywieniowy, ponieważ obecnie nie istnieją wiarygodne i specyficzne testy na nietolerancję pokarmową [6].

Jeśli zmagasz się z nieprzyjemnymi dolegliwościami jak bóle brzucha czy biegunki lub szukasz zbilansowanej diety na nietolerancję pokarmową, zgłoś się do nas. Pomogliśmy ponad 20 000 osób osiągnąć cel, a nasza opinia w Google to 5/5 na podstawie ponad 390 opinii. Szybkie, smaczne i indywidualne diety online to nasza specjalność.

Wyjątkiem są testy wodorowe, które stanowią ,,złoty standard’’  przy podejrzeniu nietolerancji laktozy czy innych węglowodanów. Ich cena waha się w granicach od 120 zł do nawet 300 w zależności od miejsca wykonywania. Niestety, testy wodorowe nie należą do testów refundowanych przez NFZ. Warto więć diagnostykę uzupełnić o dodatkowy wywiad i analizę objawów, w przypadku gdy objawy nie ustępują. Nietolerancji pokarmowych NIE DIAGNOZUJEMY poprzez wynik testów na przeciwciała IgG, ponieważ nie mają one udowodnionej badaniami wartości diagnostycznej. Wspominaliśmy już o tym temacie, więc jeśli chcesz dokładniej zapoznać się ze sprawą to przeczytaj nasz artykuł o testach IgG.

Jak leczyć nietolerancje pokarmowe

Najskuteczniejszym sposobem leczenia nietolerancji pokarmowej jest zastosowanie diety eliminacyjnej lub ograniczającej składnik, który wywołuje nieprzyjemne dolegliwości. Specjalista na podstawie wywiadu stwierdza, jaki składnik najprawdopodobniej wywołuje objawy, po czym na próbę wprowadza dietę eliminacyjną [3]. Jeśli objawy ustąpią, źle tolerowany składnik został odnaleziony. Nie zawsze musi on być jednak całkowicie eliminowany. Przykładowo, wykazano, że spożycie 12 g laktozy, czyli np. szklanki mleka nie wywołuje dotkliwych nieprzyjemnych objawów u osób ze stwierdzoną nietolerancją laktozy [7]. W przypadku, gdy objawy się utrzymują, może to świadczyć o złej identyfikacji składnika lub schorzeniach organicznych, które stanowią podstawę problemu. Wśród takich schorzeń może znajdować się celiakia, alergia, IBS czy choroby zapalne jelit. W pewnym sensie diagnostykę nietolerancji można nazwać metodą ,,prób i błędów’’, jednak jest ona ściśle zawężona na składniki najczęściej wywołujące dolegliwości. Najczęściej można spożywać produkty zawierające drażniące składniki, jednak należy wtedy kontrolować ich dzienne spożycie, aby obniżyć ryzyko wystąpienia nieprzyjemnych dolegliwości. Należy również pamiętać, że nieprawidłowo zbilansowane diety eliminacyjne lub ograniczające niosą za sobą ryzyko niedoborów, dlatego najlepiej skonsultować je ze specjalistą.


Czytaj także