Najgorsze objawy refluksu żołądkowo-przełykowego (choroba refluksowa przełyku) – jak leczyć? Dieta na refluks.

Refluks żołądkowo-przełykowy, znany również jako GERD, to schorzenie polegające na cofaniu się treści żołądkowej do przełyku, co prowadzi do szeregu nieprzyjemnych objawów i potencjalnych powikłań. W niniejszym artykule omówimy najgorsze objawy refluksu, jego przyczyny, metody diagnozowania oraz sposoby leczenia i zapobiegania.

Spis treści:

• Czym jest refluks żołądka?
• Jak uniknąć objawów refluksu?
• Co jeść przy refluksie, a czego unikać – dieta na refluks
• Jak leczyć objawy refluksu?
• Jak diagnozować objawy refluksu?
• Jak często występuje choroba refluksowa (refluks) przełyku?
• Najgorsze objawy refluksu – choroby refluksowej przełyku
• Objawy choroby refluksowej przełyku GERD – szczegółowy opis
• Co robić w razie wystąpienia objawów choroby refluksowej, podrażnienia błony śluzowej żołądka i przełyku?
• Wizyta u lekarza – kiedy udać się do lekarza?
• Jak lekarz stawia diagnozę? Jakie są sposoby leczenia?

Refluks żołądkowo-przełykowy – najważniejsze wnioski

• Refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) to nie tylko zgaga – może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak przełyk Barretta, nadżerki czy nawet rak przełyku.
• Często występujące objawy GERD to pieczenie za mostkiem, cofanie się treści żołądkowej, przewlekły kaszel, chrypka oraz trudności w połykaniu.
• Nieleczony refluks może prowadzić do zachłystowego zapalenia płuc, ataków astmy oraz uczucia dławienia w nocy.
• Zmiana diety i stylu życia, takie jak unikanie tłustych potraw, podnoszenie wezgłowia łóżka oraz unikanie posiłków przed snem, może znacząco zmniejszyć objawy.
• Farmakoterapia, w tym inhibitory pompy protonowej i prokinetyki, jest skutecznym sposobem na złagodzenie dolegliwości i zapobieganie powikłaniom GERD.
• GERD zwiększa ryzyko SIBO (przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim), jednak prokinetyki mogą pomóc zmniejszyć to zagrożenie.
• W Polsce około 34% pacjentów pierwszego kontaktu doświadcza objawów refluksu, a aż 80% chorych zmaga się z nawrotami w ciągu roku.
• Diagnoza GERD opiera się na analizie objawów oraz badaniach, takich jak endoskopia, pH-metria i manometria przełyku.
• Wczesne rozpoznanie i skuteczna terapia GERD mogą zapobiec groźnym powikłaniom i znacząco poprawić jakość życia.

Czym jest refluks żołądka?

Refluks żołądkowy, znany również jako choroba refluksowa przełyku (GERD-gastroesophageal reflux diseuse), to stan, w którym treść żołądkowa, cofa się do przełyku. Żołądek produkuje kwas solny, który w chorobie refluksowej może cofać się do przełyku. Normalnie, przełyk jest chroniony przed działaniem kwasu żołądkowego dzięki tzw. dolnemu zwieraczowi przełyku. U zdrowego człowieka występuje około 20 refluksów na dobę. 

Przyczyny refluksu

W przypadku refluksu ten mechanizm nie działa prawidłowo, co prowadzi do podrażnienia górnej części błony śluzowej przełyku i wywołuje nieprzyjemne objawy, takie jak pieczenie w klatce piersiowej, zgaga, ból w nadbrzuszu i kaszel. Przyczyną refluksu mogą być m.in. niewłaściwa dieta, otyłość, stres, a także czynniki genetyczne. Masz takie objawy? W Polsce aż 34% osób trafiających do lekarza pierwszego kontaktu ma objawy refluksu bez znaczenia, jaki był cel wizyty. Dalej znajdziesz wskazówki jak sobie radzić [1].

Jak uniknąć objawów refluksu?

Aby zapobiec refluksowi żołądkowo-przełykowemu, warto zmodyfikować dietę, styl życia i nawyki związane ze snem. Problemy z motoryką przewodu pokarmowego mogą nasilać objawy choroby refluksowej. Kluczowe jest unikanie tłustych, kwaśnych i pikantnych potraw, czekolady, cytrusów, napojów gazowanych oraz alkoholu. Posiłki powinny być spożywane spokojnie, bez ucisku na brzuch, ostatni posiłek najlepiej zjeść na 2-3 godziny przed snem.

Pozycja podczas snu ma duże znaczenie – uniesienie wezgłowia łóżka o 15–20 cm oraz spanie na lewym boku pomaga zmniejszyć cofanie się treści żołądkowej z żołądka do przełyku. Należy też unikać leżenia bezpośrednio po posiłkach, co może nasilać objawy refluksu.

Zaburzenia snu i stres również wpływają na nasilenie refluksu, dlatego warto dbać o regularny odpoczynek, unikać napięcia i wprowadzić techniki relaksacyjne [2]. Odpowiednia obróbka termiczna potraw, takie jak gotowanie na parze, duszenie czy pieczenie, zamiast smażenia i grillowania pomaga w łagodzeniu objawów.

Co jeść przy refluksie, a czego unikać – dieta na refluks

Przy refluksie warto spożywać lekkostrawne produkty, takie jak chude białko, warzywa gotowane, jasne pieczywo i banany, które łagodzą podrażnienia przełyku. Należy unikać tłustych, kwaśnych i pikantnych potraw, kofeiny, alkoholu oraz napojów gazowanych, które nasilają objawy.

Jak leczyć objawy refluksu?

Chorobę refluksową można leczyć poprzez zmianę stylu życia i farmakoterapię.

Podstawą terapii farmakologicznej są inhibitory pompy protonowej (IPP), które zmniejszają produkcję kwasu żołądkowego i wspomagają regenerację błony śluzowej przełyku. Stosuje się również antagonistów receptora H2, redukujących wydzielanie kwasu oraz leki zobojętniające kwas żołądkowy, neutralizujące jego działanie i łagodzące zgagę [3].

W leczeniu pomocne mogą być również prokinetyki, które poprawiają motorykę przełyku i przyspieszają opróżnianie żołądka, zmniejszając ryzyko cofania się pokarmu. Wśród dostępnych leków prokinetycznych wyróżnia się itopryd, który może być stosowany niezależnie od pH zarzucanej treści i jest skuteczny w różnych typach refluksu.

Coraz większą uwagę zwraca się także na melatoninę, która poza regulacją rytmu dobowego wykazuje działanie gastroprotekcyjne. Badania sugerują, że jej stosowanie może wspomagać leczenie refluksu, zmniejszając objawy i poprawiając regenerację błony śluzowej przełyku [4].

Kompleksowe podejście do terapii obejmuje również modyfikację stylu życia, czyli odpowiednią dietę, unikanie alkoholu, zarządzanie stresem oraz utrzymanie prawidłowej higieny snu, co pozwala skuteczniej kontrolować objawy refluksu.

Reflux a SIBO

Stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP) może zwiększać ryzyko SIBO (przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim) poprzez zmniejszenie kwaśności żołądka, co sprzyja nadmiernemu namnażaniu się bakterii. Z kolei prokinetyki, takie jak itopryd, pomagają zmniejszyć ryzyko SIBO, poprawiając motorykę przewodu pokarmowego i przyspieszając opróżnianie żołądka, co ogranicza zaleganie treści pokarmowej w jelitach.

Jak diagnozować objawy refluksu?

Diagnoza refluksu opiera się na analizie objawów oraz badaniach diagnostycznych, które pomagają określić nasilenie choroby i dobrać odpowiednie leczenie [5].

• Badania endoskopowe – zgodnie z zaleceniami PTGE (Polskie Towarzystwo Gastroenterologii), endoskopia powinna być wykonywana u wszystkich pacjentów z objawami zapalenia przełyku oraz pilnie u osób z objawami alarmowymi.
• Pomiar pH w przełyku – podstawowe badanie w diagnostyce GERD. Stosowane głównie u pacjentów z bólem w klatce piersiowej oraz objawami poza przełykowymi. Wykonywane również w przypadku wątpliwości diagnostycznych i kwalifikacji do leczenia operacyjnego.
• Impedancja przełyku z pomiarem pH – badanie pozwalające na różnicowanie refluksu gazowego i płynnego oraz wykrywanie refluksu zasadowego.
• Manometria przełyku – ocenia funkcję skurczową dolnego i górnego zwieracza przełyku oraz trzonu przełyku. Pozwala określić ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku i w żołądku, co jest istotne przed i po ewentualnym leczeniu operacyjnym.

Jakich witamin brakuje przy refluksie?

Refluks i stosowanie IPP mogą prowadzić do niedoborów witaminy B12, D, C oraz żelaza, magnezu i wapnia, co zwiększa ryzyko anemii i osteoporozy [6,7].

Jak często występuje choroba refluksowa (refluks) przełyku?

Choroba refluksowa przełyku jest powszechnym schorzeniem przewodu pokarmowego. Szacuje się, że typowe objawy, takie jak zgaga czy regurgitacja (czyli epizody cofania się treści pokarmowej z żołądka), przynajmniej raz w tygodniu zgłasza około 13% populacji ogólnej.

Epidemiologia GERD jest zróżnicowana i zależy od wielu czynników, takich jak wiek, masa ciała czy styl życia. W Polsce około 34% pacjentów zgłaszających się do lekarza pierwszego kontaktu doświadcza objawów refluksu, niezależnie od pierwotnej przyczyny wizyty. Niektóre osoby z refluksem mogą mieć współistniejącą przepuklinę rozworu przełykowego.

Wśród pacjentów wymagających pomocy lekarskiej około 10% ma zaawansowaną postać choroby lub powikłania, takie jak przełyk Barretta czy zapalenie przełyku. Ponadto niemal 80% osób z GERD doświadcza nawrotu objawów w ciągu roku, co podkreśla przewlekły charakter tej choroby i konieczność długoterminowego leczenia.

Najgorsze objawy refluksu – choroby refluksowej przełyku

Objawy GERD można podzielić na przełykowe (typowe) oraz pozaprzełykowe (nietypowe).

Do typowych objawów należą: zgaga, ból w klatce piersiowej, cofanie się treści żołądkowej do przełyku (regurgitacja) oraz uczucie pieczenia w nadbrzuszu.

Nietypowe objawy obejmują: przewlekły kaszel refluksowy, refluksowe zapalenie krtani, refluksowy zespół astmatyczny, nadżerki szkliwa zębów, zapalenie gardła oraz infekcje dróg oddechowych, takie jak nawracające zapalenie zatok czy ucha środkowego.

Dolegliwości mogą nasilać się po spożyciu tłustych i kwaśnych pokarmów, w pozycji leżącej, podczas schylania lub po obfitych posiłkach. W przypadku przewlekłego przebiegu choroby konieczna jest diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Objawy choroby refluksowej przełyku GERD – szczegółowy opis

Nudności i wymioty

GERD może powodować nawracające nudności i wymioty, zwłaszcza po spożyciu tłustych, kwaśnych lub obfitych posiłków. Refluks treści żołądkowej do przełyku i jej podrażnienie może prowadzić do odruchu wymiotnego, a w niektórych przypadkach także do rzeczywistych epizodów wymiotów.

Regurgitacja

Regurgitacja to cofanie się treści żołądkowej z żołądka do przełyku lub nawet do jamy ustnej, często powodujące uczucie kwaśnego lub gorzkiego smaku w ustach. Może występować bez wcześniejszych nudności i jest charakterystycznym objawem GERD, nasilającym się po obfitych posiłkach lub w pozycji leżącej.

Zgaga

Najbardziej typowy objaw GERD – uczucie pieczenia za mostkiem, które wynika z drażnienia błony śluzowej przełyku przez cofający się sok żołądkowy. Zgaga często nasila się po jedzeniu, w pozycji leżącej lub przy pochylaniu się, a także po spożyciu tłustych, pikantnych i kwaśnych pokarmów.

Trudności z połykaniem (dysfagia)

Częste cofanie się treści żołądkowej do przełyku prowadzi do stanu zapalnego i uszkodzeń błony śluzowej, co może powodować trudności w przełykaniu. W zaawansowanych przypadkach może dojść do zwężenia przełyku, co dodatkowo utrudnia połykanie i może wymagać interwencji medycznej.

Ochrypły głos

Podrażnienie krtani przez cofający się kwas żołądkowy może prowadzić do przewlekłej chrypki, zwłaszcza rano, po nocy spędzonej w pozycji leżącej. Kwaśna treść żołądkowa uszkadza struny głosowe, co objawia się zmianą barwy głosu i uczuciem suchości w gardle.

Zachłystowe zapalenie płuc

W ciężkich przypadkach GERD treść żołądkowa może przedostawać się do dróg oddechowych, prowadząc do zachłystowego zapalenia płuc. Objawia się ono kaszlem, dusznością i infekcjami płuc, które mogą mieć charakter nawracający. Występuje częściej u osób leżących oraz u pacjentów z upośledzoną funkcją przełyku.

Nocne zadławienie

W pozycji leżącej treść żołądkowa może swobodnie cofać się do przełyku i krtani, powodując nagłe epizody duszenia się i przebudzenia w nocy. Objaw ten często współwystępuje z chrypką i suchym kaszlem, a u niektórych pacjentów prowadzi do lęku przed snem.

Ataki astmy

GERD może nasilać objawy astmy poprzez podrażnianie dróg oddechowych i wywoływanie skurczu oskrzeli. Kwas żołądkowy, który przedostaje się do przełyku, a czasem nawet do gardła, może drażnić receptory nerwowe i wywoływać odruchowy skurcz oskrzeli, prowadząc do duszności i świszczącego oddechu.

Uczucie ataku serca

Silny ból zamostkowy związany z refluksem może być mylony z objawami zawału serca. Ból ten wynika z podrażnienia błony śluzowej przełyku przez kwas żołądkowy i może promieniować do szyi, pleców lub ramion. W odróżnieniu od bólu sercowego ból refluksowy często nasila się po posiłkach i w pozycji leżącej, a łagodnieje po przyjęciu leków zobojętniających kwas żołądkowy.

Co robić w razie wystąpienia objawów choroby refluksowej, podrażnienia błony śluzowej żołądka i przełyku?

Jeśli odczuwasz objawy refluksu, warto wdrożyć zmiany w diecie i stylu życia, które mogą pomóc złagodzić dolegliwości. Unikaj tłustych, kwaśnych i pikantnych potraw, a także kawy, alkoholu i napojów gazowanych, które mogą nasilać objawy.

Modyfikacja stylu życia obejmuje unikanie jedzenia tuż przed snem, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz rzucenie palenia [8]. Po posiłku warto unikać pozycji leżącej przez co najmniej 2–3 godziny, a także rozważyć uniesienie wezgłowia łóżka, co może pomóc w zmniejszeniu nocnych epizodów refluksu.

Farmakoterapia, w tym leki zobojętniające, inhibitory pompy protonowej i prokinetyki, może być stosowana w celu zmniejszenia wydzielania kwasu żołądkowego oraz poprawy motoryki przewodu pokarmowego. Jeśli objawy utrzymują się mimo stosowanych działań, konieczna może być konsultacja z lekarzem i dalsza diagnostyka.

Wizyta u lekarza – kiedy udać się do lekarza?

Jeśli objawy refluksu są przewlekłe, nawracające lub nie ustępują mimo zmiany stylu życia, warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista może zlecić odpowiednie badania diagnostyczne i wdrożyć leczenie farmakologiczne, aby zapobiec powikłaniom, takim jak przełyk Barretta, zwężenie przełyku czy przewlekłe zapalenie błony śluzowej przełyku. Wczesna diagnoza i skuteczna terapia pomagają uniknąć długotrwałych konsekwencji choroby refluksowej przełyku.

Jak lekarz stawia diagnozę? Jakie są sposoby leczenia?

Rozpoznanie choroby refluksowej przełyku (GERD) opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim oraz badaniach diagnostycznych, które pomagają ocenić nasilenie choroby i ewentualne powikłania.

• Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego – umożliwia bezpośrednią ocenę błony śluzowej przełyku i żołądka, wykrycie nadżerek, stanów zapalnych oraz przełyku Barretta.
• pH-metria 24-godzinna z impedancją – pozwala na pomiar kwasowości i wykrycie cofania się treści żołądkowej do przełyku, także refluksu niekwaśnego.
• Manometria przełyku – ocenia funkcję motoryczną przełyku oraz dolnego zwieracza przełyku, co jest istotne w diagnostyce zaburzeń perystaltyki.
• Test terapeutyczny z inhibitorami pompy protonowej (IPP) – w przypadku podejrzenia GERD lekarz może zalecić próbne leczenie IPP w celu oceny, czy objawy ustępują pod wpływem terapii.

Co więcej, jeśli GERD podejrzewa się na podstawie objawów pozaprzełykowych (np. przewlekłego kaszlu, chrypki, zapalenia gardła czy astmy), może być konieczna konsultacja specjalistyczna, np. laryngologiczna lub pulmonologiczna.

W przypadku powikłań refluksu takich jak zwężenie przełyku czy zmiany przedrakowe (przełyk Barretta), lekarz może zalecić dodatkowe badania lub długotrwałe monitorowanie.

Podsumowanie

Refluks żołądkowo-przełykowy to powszechne schorzenie, które może powodować nieprzyjemne objawy, a w dłuższej perspektywie prowadzić do poważnych powikłań. Wdrożenie odpowiednich zmian w stylu życia, zdrowej diety oraz leczenia farmakologicznego może skutecznie złagodzić objawy i poprawić jakość życia. Jeśli jednak refluks jest przewlekły i nasilający się, warto skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i wdrożenia skutecznej terapii.

Bibliografia:

1. Grzmisławski M. (red.), Dietetyka kliniczna, PZWL, Warszawa 2019.
2. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4804370/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25133039/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37768310/
5. https://journals.lww.com/ajg/fulltext/2022/01000/acg_clinical_guideline_for_the_diagnosis_and.14.aspx
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29610598/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16167970/