Dieta wątrobowa – dowiedz się co wolno jeść i wykorzystaj darmowy jadłospis

Zastanawiasz się kiedy wprowadzenie diety wątrobowej będzie dobrą decyzją? Zdarza się, że nasze potrzeby żywieniowe zupełnie nie idą w parze z potrzebami naszej wątroby. Wystawiamy ją często na próbę i rzeczywiście sporo może znieść, ale czasami się buntuje. Zapoznaj się z dietą wątrobową, która jest zdrowym sposobem odżywiania i będzie wspomagać leczenie oraz skorzystaj z darmowego jadłospisu!

Spis treści

• Najczęściej występujące choroby wątroby
• Dla kogo przeznaczona jest dieta wątrobowa
• Jak wygląda dieta wątrobowa
• Alkohol w diecie wątrobowej
• Co jeść na diecie wątrobowej
• Dieta wątrobowa – przykładowy jadłospis
  • Poniedziałek
  • Wtorek
  • Środa
• Podsumowanie

Najczęściej występujące choroby wątroby

Najczęstszą przewlekłą chorobą wątroby jest niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD – non-alcoholic fatty liver disease) i dotyka 14-30% populacji ogólnej [1] oraz 20-40% osób w krajach zachodnich [2]. NAFLD polega na nadmiernym nagromadzeniu tłuszczu w wątrobie i stwierdzana jest, kiedy zawartość tłuszczu wewnątrzwątrobowego wynosi więcej niż 5% u osób, które nie spożywają więcej niż 20g alkoholu etylowego dziennie w przypadku mężczyzn oraz 10 g alkoholu w przypadku kobiet [3]. NAFLD składa się z czterech etapów i pierwszy polega na odkładaniu tłuszczu w wątrobie, drugi to nadmierne odkładanie tłuszczu i powstanie stanu zapalnego, trzeci etap to trwałe zapalenie wątroby, które powoduje powstawanie blizn w wątrobie i jest to tak zwane zwłóknienie. Ostatni – czwarty etap to marskość wątroby, która jest ciężką postacią NAFLD, gdzie zwłóknienie zastępuje większość komórek wątroby [4]. 

Oprócz niealkoholowego stłuszczenia, zapalenia wątroby oraz marskości warto pamiętać o występowaniu wirusowego zapalenia wątroby typu a,b oraz c i w przypadku zapalenia b oraz c podstawę stanowi leczenie farmakologiczne, natomiast dieta wątrobowa jest wsparciem terapii [5]. Kolejne jest alkoholowe stłuszczenie wątroby i podstawę leczenia w łagodnym przebiegu schorzenia stanowi abstynencja, dieta oraz farmakologia i zmiany są w tym przypadku odwracalne.

Dieta przy marskości wątroby – co jeść, czego unikać i jak ułożyć jadłospis?

Marskość wątroby to przewlekła choroba, która stopniowo upośledza funkcje tego narządu, prowadząc do trwałych uszkodzeń. Właściwie dobrana dieta przy marskości wątroby ma ogromne znaczenie – może łagodzić objawy, spowalniać postęp choroby i poprawiać jakość życia pacjenta.

Na pierwszym miejscu należy wykluczyć alkohol – nawet niewielkie ilości mogą znacznie pogorszyć stan chorego. Równie ważne jest to, czego nie wolno jeść przy marskości wątroby: tłustych mięs, smażonych potraw, żywności wysoko przetworzonej, ostrych przypraw, nadmiaru soli oraz słodkich napojów gazowanych.

Dieta powinna być lekkostrawna, oparta na gotowanych warzywach, owocach (najlepiej pieczonych lub duszonych), produktach zbożowych pełnoziarnistych, chudym białku (ryby, drób, twaróg) oraz niewielkich ilościach zdrowych tłuszczów roślinnych. Kluczowe są regularne posiłki – 5–6 dziennie – oraz odpowiednia kaloryczność i ilość białka, dostosowana do stanu zdrowia.

Dla kogo przeznaczona jest dieta wątrobowa

Zacznijmy od czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju niealkoholowego stłuszczenia wątroby i jesteśmy w stanie wpłynąć na nie zmianą stylu życia oraz diety. Jest to otyłość, cukrzyca typu 2, dyslipidemia oraz zespół metaboliczny. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby występuje u 40% osób otyłych z cukrzycą typu 2. NAFLD występuje u 3% dzieci, natomiast u dzieci z otyłością wartości te wzrastają do 50-70% [4]. Otyłość wynikająca z nadmiernego spożycia kalorii wraz z podniesionym poziomem trójglicerydów, cholesterolu LDL i obniżonym poziomem HDL przyczynia się do niealkoholowego stłuszczenia wątroby, które może doprowadzić do zapalenia oraz marskości narządu [6].

Dieta wątrobowa powinna być zatem wprowadzona u osób, które otrzymały diagnozę lekarską o powstaniu stanu zapalnego czy marskości wątroby, natomiast w celu uniknięcia rozwoju choroby sugerowana będzie zdrowa, zbilansowana dieta, która pozwoli na uregulowanie wyników badań oraz redukcję masy ciała. Najlepiej, w celu dobrania idealnej diety pod swoje potrzeby skonsultować się z wykształconym dietetykiem po studiach. Na podstawie wnikliwej ankiety żywieniowej dobierze on dietę skrojoną pod Twoje potrzeby.

Jak wygląda dieta wątrobowa

Na co zwrócić uwagę podczas wprowadzania w życie diety wątrobowej? Przede wszystkim bazujmy na zasadach zdrowej diety, takiej jak dieta śródziemnomorska lub dieta DASH, ze względu na dużą zawartość przeciwutleniaczy oraz przeciwzapalny charakter. W tym wypadku Twój jadłospis powinien być bogaty przede wszystkim w warzywa i owoce, zadbaj o różnorodność oraz ich podaż w każdym posiłku, celując w 600-800 g dziennie [7]. 

Należy ograniczyć podaż fruktozy i zawierającą ją przetworzoną żywność. Dlatego wyrzuć ze swojego odżywiania gotowe ciacha, cukierki i żelki, czyli wysokoprzetworzone produkty, a w zamian za to pozostaw na owoce, które dodatkowo dostarczą witamin i błonnika pokarmowego, ponieważ u osób z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby jego spożycie jest niskie [8]. Warto zwrócić uwagę, że w zależności od wyników badań, diagnozy oraz samopoczucia zalecana może być dieta o charakterze lekkostrawnym, więc wtedy zmniejsz udział strączków czy samych pełnoziarnistych produktów, natomiast nie rezygnuj z nich całkowicie. Jak? Do obiadu dodaj drobną kaszę, a chleb z ziaren zamień na graham. Przechodząc do białka należy ograniczyć do minimum czerwone przetworzone mięso, co jest tak naprawdę założeniem zasad zdrowego odżywiania. Takie produkty mają w sobie dużą zawartość sodu oraz tłuszczów nasyconych. Podstawą niech będzie chude mięso, ryby oraz białko pochodzenia roślinnego. Na koniec zostawiamy dwie najważniejsze kwestie diety wątrobowej: alkohol oraz tłuszcz. Z alkoholem sprawa jest jasna, ponieważ zostaje on całkowicie wykluczony z diety i nie należy go spożywać w żadnej formie. Jeśli chodzi o tłuszcz to jego podaż powinna zostać delikatnie zmniejszona i musimy skupić się na jego źródłach. Najistotniejsze jest zastąpienie tłuszczów nasyconych jedno- i wielonienasyconymi, ponieważ zmniejsza to ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych nawet o 15%! W praktyce dieta wątrobowa eliminuje tłuszcze pochodzące z mięs, wędlin czy oleju kokosowego, na rzecz oliwy z oliwek, orzechów, pestek oraz zwiększonego udziału źródeł omega-3, jak: tłuste ryby, siemię lniane, chia, orzechy włoskie [12].

Alkohol w diecie wątrobowej

W większości analiz grup osób z NAFLD okazuje się, że spożywanie nawet małych ilości alkoholu prowadzi do większego postępu choroby oraz niższego poziomu zminimalizowania objawów [9]. Abstynencja jest, także podstawą leczenia alkoholowego zapalenia wątroby i jest to kluczowe w celu zapobiegania dalszemu rozwojowi choroby i powikłań, oczywiście w większości przypadków zachowanie trzeźwości wymaga uczestnictwa w programach poradnictwa, grupach pomocy oraz może wymagać opieki psychologicznej [10]. Trzeba podkreślić, że w przypadku wirusowego zapalenia wątroby spożywanie alkoholu oraz jego nadużywanie też przyczynia się do przyspieszonego postępu choroby, wyższego ryzyka wystąpienia marskości oraz nowotworu wątroby. U 20% osób, które piją intensywnie rozwija się marskość wątroby, a ryzyko jest zwiększone przy jednoczesnym wirusowym zapaleniu [11]. I w przypadku chorób wątroby nie ma możliwości wybrania lepszego i mniej obciążającego rodzaju alkoholu. Zarówno piwo, wino, jak i cięższe trunki (wódka, whisky) są niewskazane i nie muszą być wcale spożywane w ogromnych ilościach, aby wykazywały szkodliwy wpływ.  W praktyce jak wygląda zawartość czystego alkoholu? 10 g alkoholu znajdziemy w około 275 ml piwa, 100 ml wina i 25 ml wódki, a zwyczajowo wymienione trunki spożywane są w większych ilościach. 

Co jeść na diecie wątrobowej?

Dieta wątrobowa opiera się na lekkostrawnych, dobrze przyswajalnych produktach, które wspierają regenerację wątroby i łagodzą stany zapalne. W tej części znajdziesz zestawienie produktów zalecanych i tych, których lepiej unikać – wszystko w formie wygodnej tabeli, która ułatwi codzienne planowanie posiłków.Aby jeszcze bardziej uprościć wdrożenie nowych nawyków, poniżej udostępniamy darmowy jadłospis diety wątrobowej. To gotowe menu, które możesz potraktować jako inspirację lub solidną bazę do dalszych modyfikacji – zgodnie z własnymi potrzebami i zaleceniami lekarza czy dietetyka.

Tabela produktów zalecanych i niewskazanych w diecie wątrobowej

Wskazówki uzupełniające:

• Alkohol jest całkowicie zakazany – nawet małe ilości przyspieszają uszkodzenie wątroby.
• Posiłki powinny być lekkostrawne i regularne – najlepiej 4–5 dziennie, co 3–4 godziny.
• Warto prowadzić także aktywny tryb życia – umiarkowana aktywność fizyczna wspiera regenerację wątroby.

Dieta wątrobowa – przykładowy jadłospis

Poniżej przedstawiamy gotowy jadłospis diety wątrobowej na 3 dni, oparty na zasadach żywienia wspierającego regenerację wątroby. Znajdziesz tu pełnowartościowe posiłki dostosowane do osób z NAFLD, zapaleniem lub marskością wątroby.

Przykładowy jadłospis diety wątrobowej zawiera 2000 kcal, 120g białka, 57g tłuszczu oraz 232 g węglowodanów. Najważniejsze składowe diety to: duża ilość warzyw oraz owoce pojawiające się każdego dnia, pełnoziarniste produkty jak: komosa ryżowa, kasza jęczmienna, pieczywo graham, płatki owsiane oraz eliminacja czerwonego i przetworzonego mięsa, na rzecz drobiu, tofu oraz chudego nabiału.

Poniedziałek

Podsumowanie dnia:

• Kalorie: 2035 kcal
• Białko: 120 g
• Tłuszcze: 59 g
• Węglowodany: 236 g
• Błonnik: 47.3 g

W jadłospisie pojawiają się też urozmaicone posiłki, jak: kanapki z pastą soczewicową, tortilla z bakłażanem czy szaszłyki z tofu. Można stosować tutaj ulubione przyprawy i polecamy wędzoną paprykę, czosnek granulowany oraz świeże zioła.

Wtorek

Podsumowanie dnia:

KALORIE: 1986.6
BIAŁKO: 126.5
TŁUSZCZE: 55.3
WĘGLOWODANY: 225.1
BŁONNIK: 45.7

Dieta zawiera źródła kwasów tłuszczowych omega-3: łosoś czy orzechy włoskie oraz roślinne oleje – oliwę. Aby zwiększyć podaż ryb może przygotować z nich pastę śniadaniową i tutaj sprawdzi się wędzona makrela lub wykorzystać łososia do szaszłyków z warzywami.

Środa

Podsumowanie dnia:

KALORIE: 2016.7
BIAŁKO: 119.3
TŁUSZCZE: 53.4
WĘGLOWODANY: 236.8
BŁONNIK: 36.9

Zasady żywieniowe, na których opiera się dieta wątrobowa mogą być z powodzeniem wprowadzone na stałe. Najważniejsze, aby dieta pokrywała zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, była bogata w polifenole oraz eliminowała nadmiar tłuszczów nasyconych i alkohol.

Dieta wątrobowa – podsumowanie

• Diagnozę występowania jakiekolwiek choroby wątroby stawia lekarz i nie robimy tego samodzielnie na podstawie wyników badań,
• Czynnikami modyfikowalnymi, które wpływają na zwiększone ryzyko niealkoholowego stłuszczenia wątroby są: otyłość, cukrzyca typu 2, dyslipidemia oraz zespół metaboliczny,
• Dieta wątrobowa może bazować na najzdrowszych dietach jak śródziemnomorska czy DASH,
• Eliminuje przetworzone produkty oraz alkohol, a podstawę diety wątrobowej stanowią węglowodany złożone oraz chude źródła białka,
• Należy zmniejszyć podaż tłuszczu, który powinien pochodzić ze źródłem roślinnych: oliwa, siemię, orzechy.

Piśmiennictwo