Odwodnienie organizmu -objawy, skutki, leczenie

Odpowiednie spożycie wody jest podstawowym elementem dbania o zdrowie. Woda jest obecna we wszystkich tkankach naszego organizmu, co sprawia, że jest niezwykle istotnym składnikiem diety. Co więcej, odpowiednie nawodnienie jest istotne dla utrzymania dobrego samopoczucia. Z artykułu dowiesz się, jak sprawdzić, czy jest się dobrze nawodnionym, jakie są objawy odwodnienia oraz ile płynów spożywać.

Spis treści

• Odwodnienie organizmu – czy jest realnym problemem?
• Odwodnienie organizmu – przyczyny
• Odwodnienie organizmu – objawy
• Odwodnienie organizmu objawy fizyczne
• Odwodnienie objawy psychiczne
• Odwodnienie objawy neurologiczne
• Objawy odwodnienia u dzieci
• Rodzaje odwodnienia
  • Odwodnienie izotoniczne
  • Odwodnienie hipertoniczne
  • Odwodnienie hipotoniczne
• Oznaki odwodnienia
• Jak zdiagnozować odwodnienie – test na odwodnienie
• Czy kolor moczu jest wiarygodnym wskaźnikiem?
• Jak wygląda człowiek odwodniony?
• Dlaczego woda jest tak ważna dla organizmu?
• Jak leczyć odwodnienie?
• Ile płynów spożywać w ciągu dnia?
• Jak zapobiegać odwodnieniu?
• Co dzieje się z Twoim mózgiem podczas odwodnienia?
• Elektrolity na odwodnienie
• Podsumowanie

Odwodnienie organizmu – czy jest realnym problemem?

To, że woda jest nam niezbędna do życia, jest bezsprzeczne. Odgrywa ona kluczową rolę w utrzymaniu wielu funkcji fizjologicznych organizmu, a nasze ciało składa się w 55-65% właśnie z niej. Co ważne, nasz organizm dysponuje złożonym i zarazem doskonałym systemem, który umożliwia nam utrzymywania odpowiedniego nawodnienia.

Dzięki wspomnianym systemom zdrowe osoby dorosłe, mające łatwy dostęp do wody bardzo rzadko ulegają odwodnieniu. Jednak nie zmienia to faktu, że u każdego dorosłego może wystąpić odwodnienie jako powikłanie choroby czy patofizjologicznego stanu, takiego jak hiperglikemia (podwyższone stężenie glukozy we krwi). Odwodnienie będzie często spowodowane jakąś chorobą lub jest przyczyną choroby, więc realne dane epidemiologiczne dotyczące częstości odwodnienia wśród ludzi są bardzo ciężkie do zebrania i niestety takimi nie dysponujemy [1].

Jedyne dane, które posiadamy to takie, że osoby starsze są istotnie bardziej narażone na odwodnienie w porównaniu do młodych, dorosłych osób. Badania wskazują, że osoby starsze są o 20-30% bardziej podatne na odwodnienie z powodu bezruchu, upośledzonych sygnałów pragnienia, cukrzycy, chorób nerek czy upadków [2].

Podsumowując, nasz organizm to cwana bestia i dobrze sobie radzi z utrzymaniem odpowiedniego poziomu nawodnienia, dlatego zdrowe, dorosłe osoby nie są w dużym stopniu narażone na odwodnienie. Osoby z grupy szczególnego ryzyka odwodnienia to pacjenci starsi oraz Ci z niektórymi chorobami przewlekłymi.

Odwodnienie organizmu – przyczyny

Przyczyny odwodnienia mogą być bardzo różne. Z jednej strony, często są związane z przewlekłymi chorobami, ale nie oznacza to, że stany nagłe, ostre nie mogą spowodować odwodnienia. Do najczęstszych przyczyn należą:

• biegunki.
• niektóre choroby przewlekłe (np. cukrzyca),
• gorączka,
• zwiększone oddawanie moczu,
• wymioty,
• nadmierne pocenie się,

Odwodnienie organizmu – objawy

Objawy związane z odwodnieniem mogą być bardzo różne i są zależne od przyczyn oraz od poziomu odwodnienia. W zależności od procentowej utraty masy ciała związanej z odwodnieniem możesz doświadczać różnych objawów [3]:

1–2% utraty masy ciała

• pogorszenie funkcji poznawczych,
• osłabienie pamięci,
• obniżenie zdolności psychomotorycznych;

3–4% utraty masy ciała

• spadek wydolności fizycznej,
• bóle głowy,
• drażliwość,
• senność,
• przyspieszony oddech;

8% utraty masy ciała

• możliwy zgon.
• stan zagrożenia życia,

Odwodnienie organizmu objawy fizyczne

Jak widzisz na grafice powyżej, już niewielkie odwodnienie może wpływać na pogorszenie zdolności fizycznych. Jest to niezwykle istotne między innymi dla osób aktywnych fizycznie. Ciężko jednoznacznie oszacować, ile płynów powinno się spożywać podczas treningu, bo jest to zależne od rodzaju aktywności, czasu jej trwania czy nawet wytrenowania danej osoby. Jednakże przyjęło się, że spożywanie około litra wody na godzinę wysiłku jest optymalnym rozwiązaniem i w takie wartości należy celować. Oprócz aktywności fizycznej odwodnienie może wpływać na bóle głowy i osłabienie, które będzie wpływało negatywnie na czynności dnia codziennego, takie jak praca, nauka czy przygotowywanie posiłków i sprzątanie.

Odwodnienie objawy psychiczne

Oprócz objawów fizycznych odwodnienie może również wpływać na aspekty psychiczne. Już 3-4% odwodnienie jest związane z drażliwością czy zaburzeniami snu, a one z kolei mogą pogarszać nasz komfort, samopoczucie psychiczne oraz nastrój.

Odwodnienie objawy neurologiczne

Odwodnienie może wpływać nie tylko na samopoczucie fizyczne, ale także na układ nerwowy, powodując szereg objawów neurologicznych. Co istotne, już niewielka utrata wody – na poziomie 3–4% masy ciała – może prowadzić do dolegliwości takich jak bóle i zawroty głowy czy kurcze mięśni.

W miarę pogłębiania się odwodnienia, objawy neurologiczne stają się coraz poważniejsze. Zaburzenia równowagi, dezorientacja, a nawet omdlenia mogą świadczyć o postępującym deficycie płynów i wymagają szybkiej reakcji. W skrajnych przypadkach nieleczone odwodnienie może prowadzić do drgawek, zaburzeń świadomości, a nawet śpiączki.

Objawy odwodnienia u dzieci

Odwodnienie u dzieci jest znacznie większym problemem niż u zdrowych dorosłych. Jest ono główną przyczyną zachorowalności i śmiertelności niemowląt i małych dzieci na całym świecie. Głównie z uwagi na to, że jest to grupa szczególnie podatna na biegunki i wymioty, a jednocześnie ma większe „potrzeby metaboliczne”. Dane naukowe wskazują, że większość przypadków odwodnienia u dzieci jest konsekwencją ostrego zapalenia żołądka i jelit.

Do objawów odwodnienia u dzieci zalicza się osłabienie, rozdrażnienie, bóle głowy, zmniejszenie spożycia pokarmów, zmniejszone wydalanie moczu, postępujący letarg (bezwład, brak reakcji na bodźce) czy wstrząs hipowolemiczny.

Rodzaje odwodnienia

Istnieje kilka „form” odwodnienia organizmu w zależności od zaburzeń gospodarki wodnej i sodowej. Możemy wyróżnić odwodnienie izotoniczne, hipotoniczne oraz hipertoniczne.

Odwodnienie izotoniczne

Odwodnienie izotoniczne występuje, gdy organizm traci wodę i elektrolity w równych proporcjach, co prowadzi do zmniejszenia objętości płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, przy zachowaniu ich stężenia na stałym poziomie. W efekcie objętość płynów wewnątrzkomórkowych pozostaje niezmieniona. Dominującym objawem tego rodzaju odwodnienia jest hipowolemia, czyli zmniejszenie objętości krwi krążącej [4]. ​

Do głównych przyczyn odwodnienia izotonicznego należą:

• Nadmierna utrata płynów przez przewód pokarmowy: intensywne wymioty, biegunki czy utrata soków trawiennych przez przetoki mogą prowadzić do znacznej utraty wody i elektrolitów.​
• Krwotoki: utrata pełnej krwi powoduje zmniejszenie objętości płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej.​
• Zwiększone wydalanie sodu przez nerki: niektóre schorzenia nerek mogą prowadzić do nadmiernej utraty sodu, co w konsekwencji powoduje odwodnienie izotoniczne. ​
  

Ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie odwodnienia izotonicznego, aby zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym związanym z hipowolemią.

Odwodnienie hipertoniczne

Odwodnienie hipertoniczne powstaje w wyniku utraty wolnej wody przy relatywnie stałym poziomie elektrolitów, co prowadzi do hipernatremii (Na⁺ > 145 mmol/l) i hiperosmolalności płynów ustrojowych. W efekcie dochodzi do odwodnienia komórek – zmniejsza się objętość zarówno przestrzeni wewnątrzkomórkowej, jak i pozakomórkowej [4].

Najczęstsze przyczyny:

• niedostateczna podaż wody (szczególnie u osób starszych),
• utrata płynów hipotonicznych (np. wodniste biegunki),
• intensywne pocenie się lub hiperwentylacja,
• nadmierna diureza (np. w przebiegu moczówki prostej lub po lekach moczopędnych).

Objawy kliniczne obejmują:

• silne pragnienie, suchość błon śluzowych i skóry,
• zaburzenia neurologiczne (dezorientacja, omamy, drgawki, śpiączka),
• tachykardię, spadek ciśnienia tętniczego, skąpomocz.

Rozpoznanie opiera się na oznaczeniu stężenia sodu i osmolalności osocza. Leczenie polega na powolnym uzupełnianiu płynów hipotonicznych oraz eliminacji przyczyny odwodnienia.

Odwodnienie hipotoniczne

Odwodnienie hipotoniczne występuje wtedy, gdy dochodzi do nadmiernej utraty sodu w stosunku do utraty wody, co prowadzi do hiponatremii (stężenie sodu < 135 mmol/l) oraz zmniejszenia osmolalności płynów ustrojowych. W wyniku różnicy stężeń między przestrzeniami wodnymi woda przemieszcza się do wnętrza komórek, powodując ich obrzęk, przy jednoczesnym zmniejszeniu objętości płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej.

Do najczęstszych przyczyn odwodnienia hipotonicznego należą:

• utrata płynów izotonicznych (np. w wyniku krwotoków, wymiotów, biegunek),
• niewłaściwe uzupełnianie płynów wyłącznie wodą lub płynami bez elektrolitów,
• niewydolność kory nadnerczy,
• choroby nerek prowadzące do utraty sodu.

Stan ten może prowadzić do poważnych zaburzeń elektrolitowych i neurologicznych, dlatego ważne jest, aby w przypadku odwodnienia uzupełniać nie tylko wodę, ale również elektrolity, szczególnie sód.

Tabela 1. Podział odwodnienia ze względu na zaburzenia gospodarki wodnej i sodowej [4]

Oznaki odwodnienia

Tak naprawdę bardzo ciężko stwierdzić po człowieku, że jest odwodniony. Z jednej strony, objawy takie jak osłabienie, zmęczenie, rozdrażnienie czy pogorszenie wydolności tlenowej są charakterystyczne dla odwodnienia, ale z drugiej strony takie same objawy mogą powodować niedobory innych związków mineralnych, takich jak magnez, potas czy sód oraz witamin z grupy B, czy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Z tego powodu, bez pełnego wywiadu przeprowadzonego przez specjalistę oraz specjalistycznych badań bardzo ciężko stwierdzić, że ktoś jest w danej chwili odwodniony.

Jak zdiagnozować odwodnienie – test na odwodnienie

Niestety, nie dysponujemy testem na odwodnienie, który byłby złotym standardem diagnozy. Testy osmolalności surowicy i osocza są często stosowane do diagnozowania, ale nie są idealne. Rozsądną definicją odwodnienia na ten moment, wydaje się być osmolalność surowicy, która jest równa lub przekracza 295 mOSm/kg. Również utrata masy ciała większa lub równa 3% w ciągu 7 dni może wskazywać na odwodnienie, choć tu znowu jest sporo innych czynników, które mogły na to wpłynąć.

Przegląd Cochrane z 2015 roku wskazał, że zarówno bioimpedancja elektryczna, ciężar właściwy moczu, osmolalność moczu, śliny i łez, liczba mikcji jak i objętość moczu używane jako pojedyncze, samodzielne testy na odwodnienie u starszych nie są w praktyce użyteczne [6].

Czy kolor moczu jest wiarygodnym wskaźnikiem?

Powszechnie przyjęło się, że kolor moczu wskazuje na nasz stan nawodnienia. Ale czy ma to swoje poparcie w badaniach naukowych? No ma i to całkiem przyzwoite. Badania wskazują na wysoką czułość koloru moczu jako narzędzia diagnostycznego do wykrywania odwodnienia. Dlatego jeżeli martwisz się o poziom nawodnienia swojego organizmu, kontroluj kolor moczu podczas porannej mikcji.

Jak wygląda człowiek odwodniony?

Człowiek odwodniony może wykazywać zarówno objawy zewnętrzne, jak i zmiany w zachowaniu. Do najczęstszych oznak fizycznych należą:

• suche, spierzchnięte usta i język,
• zapadnięte oczy, ciemne cienie pod oczami,
• brak potu mimo wysokiej temperatury,
• sucha, chłodna skóra, często z utratą elastyczności,
• zmniejszona częstotliwość oddawania moczu lub jego ciemna barwa,
• ogólne osłabienie, spowolnienie ruchowe.

Odwodnienie wpływa także na funkcjonowanie psychiczne. Osoba może być zmęczona, rozdrażniona, z wahaniami nastroju, mieć problemy z pamięcią krótkotrwałą i koncentracją, a w bardziej zaawansowanych przypadkach – odczuwać dezorientację.

Jeśli widzisz w swoim otoczeniu osobę, która zaczęła wykazywać takie objawy, zapytaj, czy pamięta o nawodnieniu, i – jeśli trzeba – zasugeruj konsultację ze specjalistą.

Dlaczego woda jest tak ważna dla organizmu?

Woda stanowi około 75% masy ciała niemowląt i 55-65% masy ciała osób dorosłych i starszych [7]. Prawidłowa jej zawartość w organizmie wpływa na utrzymanie temperatury ciała i zapewnienie przebiegu tak naprawdę wszystkich procesów życiowych. Bez wody ciężko by było oddychać, trawić, metabolizować, pozbywać się toksyn i generalnie – funkcjonować. Serio, ciężko jest wymienić jakikolwiek proces fizjologiczny w organizmie, który mógłby przebiegać w sposób optymalny przy znaczącym odwodnieniu.

Jak leczyć odwodnienie?

Leczenie odwodnienia polega przede wszystkim na szybkim i skutecznym uzupełnieniu utraconych płynów oraz identyfikacji przyczyny ich utraty.

W przypadku łagodnego odwodnienia, na przykład po intensywnym wysiłku fizycznym, przebywaniu na słońcu lub w wysokiej temperaturze, najczęściej wystarczy wypić odpowiednią ilość płynów, najlepiej wzbogaconych o elektrolity. Warto przyjąć nieco więcej płynów, niż szacunkowo straciliśmy – organizm sam poradzi sobie z nadwyżką.

Jeśli jednak odwodnienie prowadzi do poważnych objawów, takich jak wymioty, zawroty głowy, zasłabnięcie czy omdlenie, nie należy zwlekać. W takich sytuacjach konieczna jest natychmiastowa pomoc medyczna.

Pamiętaj – już odwodnienie na poziomie 3–4% może zaburzać funkcjonowanie organizmu i stanowić realne zagrożenie życia. Nie bagatelizuj pierwszych objawów i reaguj szybko.

Ile płynów spożywać w ciągu dnia?

Zapotrzebowanie na wodę jest tak różne i zależne od wielu czynników, zarówno środowiskowych (temperatura, wilgotność powietrza, wysokość n.p.m.) jak i osobniczych (płeć, masa, wiek, aktywność fizyczna), że nie mamy ścisłych i jednoznacznych wytycznych dla optymalnego spożycia wody w ciągu dnia.

Jednak, jak już wspomnieliśmy, organizm jest cwany i na bieżąco alarmuje Cię o swoich wodnych potrzebach, przez co nawet bez wiedzy ile powinno się pić, z dużym, prawdopodobieństwem spełnimy normy. Uśredniając, za odpowiednie spożycie płynów w ciągu dnia dla Polek można uznać wartość około 2 litrów, natomiast dla Polaków 2,5 l.

PS. Pamiętaj, że woda znajduje się również w produktach żywnościowych i ona też się liczy! Przykładowo taki arbuz czy ogórek w ponad 90% składają się z wody!

Jak zapobiegać odwodnieniu?

Najprościej byłoby powiedzieć, pij dużo płynów, ale jak by to było takie proste… Jeżeli czujesz, że spożywasz zbyt mało wody w ciągu dnia, zapominasz o tym lub po prostu nie masz ochoty, to wprowadź w życie poniższe rady.

• Wprowadź harmonogram, pewną rutynę – Ustal sobie harmonogram, który ułatwi Ci spożywanie wody. Przykładowo, możesz wypijać szklankę wody po przebudzeniu, przed każdym posiłkiem i przed snem. Zakładając, że spożywasz 5 posiłków, to już taki nawyk da Ci zacne 1750 ml wody dziennie.
• Użyj przypomnień – Jeżeli lubisz pić wodę, ale dużo pracujesz i Ci się zwyczajnie zapomina, użyj alarmów/przypomnień, które dadzą Ci sygnał, że właśnie nadszedł czas na wypicie kolejnej szklanki wody.
• Miej butelkę wody zawsze pod ręką – Pracujesz biurowo i szkoda Ci się odrywać od ekranu komputera? Kup litrowy bidon i trzymaj go cały dzień w zasięgu wzroku. Na pewno prędzej czy później się skusisz!
• Kombinuj ze smakiem wody – Jeżeli zwykła woda nie jest dla Ciebie rarytasem, to kombinuj! Dorzuć cytrynę, limonkę, może liście mięty? Dodatkowe walory smakowe zwiększą szansę, że sięgniesz po płyny.
• Monitoruj spożycie wody – Jeżeli widzisz realny problem z nawodnieniem, to wprowadź monitoring. Może do tego posłużyć zwykły dzienniczek lub program, który liczy spożyte płyny w ciągu dnia (np. Fitatu).

Co dzieje się z Twoim mózgiem podczas odwodnienia?

Mózg w 80% składa się z… WODY [8]. Co za tym idzie, w stanie niedostatecznej podaży płynów nie będzie on pracował w sposób odpowiedni. Nasz mózg się zbuntuje i utrudni nam koncentrację, skupienie, logiczne myślenie, zasypianie i wiele innych aspektów, które finalnie przyczynią się do pogorszenia funkcji poznawczych, nastroju, samopoczucia…

Elektrolity na odwodnienie

Elektrolity (sód, potas, chlor, wapń, magnez) pełnią bardzo ważną rolę w regulacji równowagi płynów w organizmie oraz odpowiednim funkcjonowaniu układu nerwowego, mięśni czy serca. W sytuacji odwodnienia, związanego przykładowo z utrzymującą się biegunką czy wymiotami, możemy doprowadzić do utracenia znacznej ilości elektrolitów i tym samym ich deficytu w organizmie.

Z pomocą przychodzą wtedy elektrolity w formie suplementu, które możemy nabyć w aptece. Pamiętaj jednak, że gdy biegunka czy wymioty się utrzymują, to najlepiej zgłosić się do lekarza w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia, a nie robić to na własną rękę.

Podsumowanie

Woda jest niezwykle istotnym składnikiem codziennej diety, który utrzymuje nas przy życiu. Nasz organizm wykształcił w sobie bardzo precyzyjne i skuteczne mechanizmy, które zapobiegają odwodnieniu. Jednakże nie oznacza to, że nie musimy się o to martwić, bo nasz sprytny organizm zrobi robotę za nas, nic z tych rzeczy!

Małe dzieci, osoby aktywne fizycznie oraz starsze są bardziej narażone na odwodnienie i w tej grupie trzeba zwrócić na to szczególną uwagę. Pamiętaj dodatkowo, że fale upałów również zwiększają zapotrzebowanie na wodę, dlatego wprowadź na stałe porady z tego artykułu i nie martw się o to, że Twojemu organizmowi kiedykolwiek zabraknie wody!

A jeżeli potrzebujesz diety, która zapewni Ci dostarczenie wszystkich witamin, związków mineralnych, makroskładników oraz płynów niezbędnych do utrzymywania energii to nasi dietetycy czekają właśnie na Ciebie! Pomogliśmy ponad 20 000 zadowolonych pacjentów, a nasza opinia na Google to 5/5 na podstawie 390 opinii. Szybkie, smaczne i indywidualnie tworzone diety online to nasza specjalność.

Piśmiennictwo