Czy małe i niebieskie talerze rzeczywiście sprawiają, że jemy mniej?

08 stycznia 2020 Autor: Arkadiusz Matras

Jedną z najczęstszych porad dotyczących kontrolowania apetytu jest rekomendacja, by kupić małe talerze i zacząć z nich korzystać. Istnieje nawet pogląd, że rosnące rozmiary talerzy są jedną z przyczyn epidemii otyłości. Jak się do tego mają dowody naukowe?

Czy małe i niebieskie talerze rzeczywiście sprawiają, że jemy mniej?

Autorem tego wpisu jest dr Damian Parol, którego możecie znaleźć również na blogu damianparol.com

Spis treści

Kim jest prof. Brian Wansink?

Żeby dobrze omówić ten temat, musimy zacząć od przybliżenia postaci prof. Briana Wansinka. Jest to naukowiec zajmujący się badaniem i popularyzowaniem zagadnień związanych z psychologią żywienia i zachowaniami konsumenckimi. Opublikował on wiele ciekawych i często cytowanych badań, które prawie każdy kojarzy – m.in. słynne badanie z niekończącym się talerzem zupy. Za tę pracę dostał nawet IG Nobla (wbrew obiegowym opiniom nie jest to anty-Nobel). 

Jeszcze kilka lat temu prof. Wansink był bardzo cenionym naukowcem o niesamowitym dorobku, charyzmie i (wydawałoby się…) wielkim wkładzie w stan wiedzy nt. zapobiegania przejadania się przez ludzi. W tej ostatniej kwestii doradzał nawet rządowi USA. Wszystko zmieniło się pod koniec 2016 roku. 

Szczegóły całej afery możecie przeczytać w dwóch wpisach na blogu Nic Prostszego i To Tylko Teoria. W dużym skrócie – Wansink opublikował wpis na swoim blogu, w którym przyznaje się do nierzetelności naukowej i nagina dane naukowe pod swoje tezy. Oczywiście on sam tak tego nie postrzegał. Uruchomiło to lawinę wydarzeń. Inni naukowcy zaczęli sprawdzać jego prace i okazało się, że mają one liczne błędy. I nie chodzi tylko o jakieś niedoskonałości lub metodologiczne niedociągnięcia. Często wyniki były matematycznie niemożliwe lub liczebność próby była w dwóch miejscach artykułu inna. W skutek tego wiele jego prac została wycofana z publikacji – w świecie naukowym jest to jak w świecie sportowym odebranie sportowcowi za stosowanie dopingu wcześniej przyznanego medalu. Jego wiarygodność legła w gruzach. Sam osobiście wiele razy powoływałem się na niego w przeszłości i polecałem jego książki, ale dzisiaj już nie uznaję go za rzetelnego naukowca. 

Wielkość talerza w badaniach naukowych

Czemu przybliżam sylwetkę Briana Wansinka? Dlatego, że to właśnie on opublikował większość badań, które potwierdzały, że wielkość talerza ma znaczenie i wpływa na to, ile zjemy. Co ciekawe, wypowiadał się on też o dość popularnych niebieskich talerzach. Uważał on, że kontrast między jedzeniem a kolorem talerza (jedzenie rzadko jest niebieskie) sprawia, że wydaje się, że jest go więcej. Według mojej wiedzy nie ma żadnych danych, które potwierdzałyby taką hipotezę. 

W 2014 roku ukazała się meta-analiza 14 prac nad wpływem wielkości talerzy na wielkość spożycia [1]. Większość z prac nie wykazała istotnej różnicy w spożyciu. Wyjątkiem był prace zespołu Wansinka oraz jedna praca niezwiązanych z nim naukowców. Niezależnie od renomy naukowca zawsze jest podejrzane, kiedy wychodzą mu wyniki inne niż wszystkim innym. 

W zeszłym (2019) roku ukazało się duże badanie (n=134), w którym zaobserwowano niższe o 3% spożycie przy korzystaniu z małych talerzy [2]. Aczkolwiek jest też badanie wskazujące, że ludzie jedzą więcej popcornu, kiedy porcja jest mała [3]. 

Jak to interpretować?

Większość badań nie przemawia za hipotezą, że małe talerze są korzystniejsze niż duże w kontekście zmniejszania wielkości spożycia. W zasadzie tę hipotezę można bronić jedynie w świetle badań prof. Wansinka i jego zespołu, które trudno obecnie uznać za wiarygodne. 

Może być też tak, że ten efekt jest po prostu bardzo mały – np. wynosi zaobserwowane w jednej z prac 3%. Takie kilka procent to więcej niż nic i może mieć pewne znaczenie, jeśli zsumuje się je na przestrzeni dni lub tygodni. Mogą też istnieć indywidualne różnice i u niektórych ten efekt może być większy. Dlatego jeśli obserwujesz, że mały talerz sprawia, że jesz mniej lub jedzenie nie wygląda „biednie”, to warto się tego trzymać. 

Jedzenie z małych talerzy może mieć też znaczenie czysto fizyczne. Na małym talerzu mieści się mniej jedzenia, co przy jedzeniu w bufetach (np. w hotelu lub stołówce) może nabierać znaczenia – o ile nie pójdziemy po dokładkę. Tak czy inaczej – jedzenie z małych talerzy przynosi raczej niewielkie korzyści i są skuteczniejsze sposoby zmniejszenia spożycia. 


Jeśli interesuje Cię temat kontroli łaknienia, dołącz do tego wydarzenia – Premiera szkolenia Metody kontroli łaknienia. Jest to szkolenie przygotowane przez Warsztat Nauki i Dietetyka #NieNaŻarty, w którym poruszamy dietetyczne i niedietetyczne metody wpływania na głód i apetyt. Uczestnicy wydarzenia otrzymają dostęp do szkolenia w specjalnej cenie.

  1. Robinson E, Nolan S, Tudur-Smith C, et al. Will smaller plates lead to smaller waists? A systematic review and meta-analysis of the effect that experimental manipulation of dishware size has on energy consumption. Obes Rev. 2014;15(10):812-821. doi:10.1111/obr.12200
  2. Kosīte D, Konig L, De-loyde K, et al. Plate size and food consumption: A pre-registered experimental study in a general population sample. Obes Abstr. 2019:1-9. doi:10.1530/obabs.01.rfc1.6
  3. Robinson E, Sheen F, Harrold J, Boyland E, Halford JC, Masic U. Dishware size and snack food intake in a between-subjects laboratory experiment. Public Health Nutr. 2016;19(4):633-637. doi:10.1017/S1368980015001408